درد شکم می‌تواند از عوارض شایع دوران بارداری باشد که معمولا برای مادران باردار نگران‌کننده خواهد بود. در شرایطی که جنین در حال رشد است، بدن تغییرات زیادی می‌کند و این موضوع می‌تواند در طول بارداری منجر به انواع مختلفی از ناراحتی شود.
در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری، علت‌های مختلفی برای درد زیر شکم وجود دارد که بیشتر آن‌ها بی‌خطر و کاملا طبیعی هستند؛ اما باید دانست که درد شدید یا کرامپی که قطع نمی‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلی جدی باشد. در این مقاله به بررسی برخی از شایع‌ترین علل درد زیر شکم در حین بارداری، نحوه درمان آن‌ها و زمان مناسب برای مراجعه به پزشک می‌پردازیم.
علت درد شکم در هر دوره از بارداری
دوره اول بارداری
در دوره اول بارداری، عوامل زیر می‌توانند علت درد در ناحیه شکم باشند:
بارداری زودرس
در مراحل اولیه بارداری، بسیاری از زنان دردی شبیه به درد عادت ماهیانه یا درد‌های کرامپی (حالت انقباض و ممتد ماهیچه) را در پایین شکم خود تجربه می‌کنند. این امر طبیعی است؛ زیرا تخمک در رحم استقرار می‌یابد.
زنان، زایمان و نازایی
بارداری خارج از رحم
بارداری خارج از رحم نوعی عارضه نادر است که قابلیت تهدید جان را دارد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تخمک خارج از رحم لانه‌گزینی و رشد می‌کند که معمولا این امر در لوله‌های رحم اتفاق می‌افتد. به این ترتیب با رشد تخمک این احتمال وجود دارد که فشار زیادی به لوله‌ها وارد شود و به پارگی آن‌ها و خونریزی داخلی جدی بینجامد. علائم اولیه بارداری خارج از رحم شامل موارد زیر هستند:
- درد ملایم در پایین شکم
- خونریزی واژینال
- درد در ناحیه پایین کمر
- کرامپ ملایم در یک طرف شکم
این علائم ممکن است با رشد تخمک بدتر شوند. از علائم نشان‌دهنده پارگی لوله رحم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- درد ناگهانی و شدید در ناحیه شکم که از بین نمی‌رود
- درد در ناحیه شانه‌ها
- ضعف
- سرگیجه
- بیهوشی
پارگی لوله فولوپ نوعی موقعیت اورژانس پزشکی است که نیاز به توجه فوری دارد. پزشکان به‌طور معمول از ترکیب دارو و جراحی برای درمان بارداری خارج از رحم استفاده می‌کنند. هدف این درمان‌ها فعال‌سازی بدن برای بازجذب تخمک و بازسازی لوله رحمی پاره‌شده است.
درد شکم در سه ماهه دوم بارداری
درد کم شکم در سه ماهه دوم بارداری معمولا به دلیل کشش عضلات و رباط‌ها اتفاق می‌افتد. در حین بارداری عضلات و رباط‌هایی که از رحم پشتیبانی می‌کنند، هنگام رشد شکم کشیده می‌شوند. در این حالت زنان ممکن است درد کمی در سراسر شکم یا درد تیزی در یک طرف آن را احساس کنند. این درد می‌تواند هنگام بلند شدن، برخاستن از رختخواب، حمام یا سرفه تشدید شود.
درد شکم در سه ماهه سوم بارداری
انقباضات براکستون-هیکس
یکی از عوامل محتمل درد شکم در اواخر دوران بارداری، انقباضات براکستون-هیکس است که بخشی از آمادگی بدن برای زایمان به‌شمار می‌آید و معمولا در هفته‌های پیش از زایمان رخ می‌دهد. این انقباضات به نرم‌تر و نازک‌تر شدن دهانه رحم کمک می‌کنند. بسیاری از زنان متوجه خواهند شد که میزان درد آن‌ها با رفتن برای پیاده‌روی یا تغییر وضعیت بدنشان کاهش می‌یابد.
زایمان زودرس
درد شکم که شدت آن کمتر نمی‌شود و مادر باردار از شدت درد به خود می‌پیجد، ممکن است نشانه‌ای از زایمان زودرس باشد که به معنی زایمان قبل از هفته 37 بارداری است. علائم و نشانه‌های زایمان زودرس شامل موارد زیر هستند:
- درد یا فشار در پایین شکم
- درد کمر
- کرامپ‌ها و انقباضات شکمی
- اسهال
- تغییر در مقدار یا ساختار ترشحات واژینال که ممکن است آبکی، مخاطی یا خونی باشد
فرد باردار که هرگونه علائم زایمان را زودتر از موعد تجربه کند، باید بلافاصله با دکتر زنان تماس بگیرد.
علل شایع درد شکم در دوران بارداری چیست؟
1. یبوست و نفخ
بعد از باردار شدن، سطح هورمون پروژسترون بدن فرد افزایش می‌یابد و به همین دلیل احساس نفخ می‌کند. این اتفاق به دلیل کاهش سرعت حرکات روده رخ می‌دهد و باعث می‌شود که غذا با سرعت کمتری حرکت کند. عضلات روده‌ای با حرکت کمتر منجر به کاهش سرعت گوارش می‌شوند که تولید گاز اضافی و نفخ در طول بارداری را در پی خواهد داشت.
2. تغییر اندازه رحم
تغییر اندازه رحم یکی از دلایل روشن برای احساس کرامپ و فشار در منطقه پایین شکم است. پس از باردار شدن، اندازه رحم شروع به افزایش می‌کند و فضای کمتری برای اعضاء دیگر باقی می‌گذارد. به این ترتیب افزایش حجم رحم باعث جابه‌جایی اعضاء دیگر داخل شکم می‌شود که گاهی ایجاد درد می‌کند.
3. درد لیگامان (رباط) گرد
درد شکمی لیگامان (رباط) گرد معمولا از نوع تیز و سوزان است که فرد حین جابه‌جایی، بیشتر آن را تجربه خواهد کرد. این نوع درد ممکن است دردی خسته‌کننده و طولانی باشد که به دلیل دو لیگامان بزرگ است که شکم و رحم فرد باردار را به هم متصل می‌کنند. با افزایش اندازه رحم در طول بارداری، این لیگامان‌ها کشیده می‌شوند و درد پایین شکم شکل خواهد گرفت که بی‌خطر است.
4. وجود ویروس و مسمومیت معده
مسمومیت معده و ویروس‌ها ممکن است در هفته‌های اولیه بارداری با تهوع عادی صبحگاهی اشتباه گرفته شوند. باید بدانید که بدن فرد باردار سیستم دفاعی قوی دارد که از او و نوزاد نگهداری می‌کند. با ابتلا به ویروس ممکن است که فرد به دلیل تب خفیف، اسپاسم و اسهال، حالاتی مانند بدحالی و خستگی را تجربه کند. البته این موارد برای جنین بی‌خطر هستند؛ اما لازم است که فرد هرچه سریع‌تر برای درمان به پزشک مراجعه کند.
5. فیبروئید‌ها
فیبروئید‌ها می‌توانند به‌عنوان توده‌هایی غیرسرطانی در رحم فرد باردار رشد کنند و باعث ایجاد احساس درد در دومین و سومین سه ماهه بارداری شوند. این علامت رایج‌ترین نشانه وجود فیبروئید است و چیزی نیست که نگران‌کننده باشد. اگر فیبروئید‌ها بزرگ باشند، فرد احساس اسپاسم و ناراحتی خواهد کرد؛ زیرا آن‌ها در حین بارداری پیچیده می‌شوند.
6. سنگ‌کلیه
سنگ کلیه توده کوچک و سختی است که در کلیه تشکیل می‌شود و بسیار دردآور است. این عارضه بیشتر در دومین یا سومین سه ماهه بارداری رخ می‌دهد و باعث درد شکم در ناحیه بالایی یا درد در ناحیه پهلو می‌شود. این درد ممکن است به لگن یا پایین شکم انتشار یابد و علائم رایجی مانند تب، تکرر ادرار و استفراغ را ایجاد کند. سنگ‌کلیه به کودک در حال رشد آسیبی نمی‌رساند؛ با این حال برای رفع درد و نگرانی حتما با پزشک مشورت کنید.
7. حساسیت‌های غذایی
بارداری می‌تواند حساسیت‌های فرد نسبت به غذاها را تغییر دهد و واکنش‌هایی را نسبت به برخی از غذاها ایجاد کند. البته حساسیت‌های غذایی بعضی از زنان در این دوران کمتر می‌شود؛ اما برای برخی دیگر ممکن است این امر شدت یابد. این عارضه منجر به درد و نفخ معده، دل‌درد و پس از آن اسهال خواهد شد. اگر این وضعیت برای مدت طولانی ادامه داشت، باید با پزشک مشورت کنید؛ زیرا ممکن است که نوزاد در این حالت تمام مواد مغذی را به درستی دریافت نکند.
8. پره‌اکلامپسیا
یکی از عوارض بارداری می‌تواند پره اکلامپسی باشد. بارداری فرد در این وضعیت با فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار پس از 20 هفته بارداری نشان داده می‌شود. برخی از علائم این عارضه، درد در بخش بالای شکم و در سمت راست آن است. فرد به دلیل علائمی مانند تهوع، استفراغ و فشار اضافه بر روی شکم، احساس درد و کرامپ خواهد داشت. در این شرایط مراجعه به پزشک و پیگیری دستورات او الزامی است.
9. عفونت مجاری ادراری (UTI)
در صورتی‌که از عفونت مجاری ادرار چشم‌پوشی شود و تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است منجر به ایجاد برخی عوارض شود. اگر احساس سرفه، تب، عرق و تهوع دارید، باید به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این نشانه‌ها می‌توانند به معنای گسترش عفونت به کلیه‌ها باشند. علائم عفونت مجاری ادراری معمولا با درد، ناراحتی و سوزش هنگام ادرار کردن نشان داده می‌شوند که ایجاد درد در پایین شکم را در پی خواهند داشت.
درمان درد شکم در دوران بارداری
درد معده خفیف در طول بارداری معمولا به خودی خود رفع می‌شود؛ اما عفونت‌های مجاری ادراری، بارداری خارج از رحم و زایمان زودرس همگی نیازمند مراقبت پزشکی هستند. بعضی از درمان‌های خانگی که به بهبود درد شما کمک می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:
- استراحت
- استفاده از پتوی گرم
- استفاده از فشار سرد
- ماساژ دادن به شکم
- تکنیک‌های مراقبه
- ورزش
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
زمانی که هریک از علائم زیر را داشتید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- علائم عفونت مجاری ادراری
- درد شدید
- دردی که بیش از چند ساعت ادامه داشته باشد
- خونریزی واژینال
- تب
- احساس سرگیجه
- احساس خستگی و افسردگی
زنان، زایمان و نازایی
جمع‌بندی
تجربه درد شکم در بارداری امری معمول به‌شمار می‌آید. این درد معمولا ملایم است و به خودی خود یا با داروهای بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن برطرف می‌شود. اما اگر درد شدید باشد و بیش از چند ساعت ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه‌ای از بیماری جدی باشد. در این موارد مشاوره با دکتر زنان بسیار کمک‌کننده خواهد بود. توجه داشته باشید که در دوران بارداری پیش از مصرف هر دارویی، حتما با پزشک مشورت کنید.
