کم خونی از مشکلاتی است که در بارداری رخ می‌دهد. اگر آزمایش خون شما نشان دهد که سلول‌های قرمز خون که اکسیژن را در بدن منتقل می‌کنند، کم است، شما دچار کم خونی در بارداری شده‌اید. کم خونی در بارداری خود را با علائمی مانند خستگی، سرگیجه و احساس سرما نشان می‌دهد. در اکثر موارد کم خونی در طول بارداری می‌تواند با تغییرات کوچکی در رژیم غذایی شما به درستی مدیریت شود.
کم خونی در بارداری چیست؟
کم‌خونی نوعی شرایط پزشکی است که تعداد کافی سلول‌های قرمز و سالم خون برای حمل اکسیژن به بافت‌ها در بدن وجود ندارند. وقتی بافت‌ها مقدار کافی اکسیژن دریافت نکنند، بسیاری از اعضاء و عملکرد آن‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. کم خونی در طول بارداری به‌ویژه موضوعی است که با وزن کمتر نوزاد به هنگام تولد، تولد زودرس و مرگ نوزاد مرتبط است.
زنان باردار با خطر بالاتری برای ابتلا به کم‌خونی روبه‌رو هستند. این موضوع به این دلیل است که بدن در این دوران مقدار بیشتری خون تولید می‌کند تا به تامین مواد غذایی برای نوزاد کمک شود. کم‌خونی در طول بارداری با مدیریت درست باعث نگرانی نیست و اگر زود تشخیص داده شود، به راحتی قابل درمان است. با این حال اگر به آن بی‌توجهی شود، می‌تواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد.
انواع کم خونی در دوران بارداری
بیش از 400 نوع مختلف کم‌خونی وجود دارد؛ اما برخی از آن‌ها در دوران بارداری رایج‌تر هستند.
رایج‌ترین انواع کم خونی در دوران بارداری عبارتند از:
کم خونی کمبود آهن
این مورد عامل اصلی کم خونی است و درنتیجه رایج‌ترین نوع کم خونی در دوران بارداری به‌شمار می‌آید. تقریبا 15٪ تا 25٪ از تمام بارداری‌ها با کمبود آهن مواجه می‌شوند. آهن ماده معدنی موجود در سلول‌های قرمز خون است و در حمل اکسیژن از ریه‌ها به سایر نقاط بدن نقش دارد. همچنین به عضلات کمک می‌کند تا اکسیژن را نگهداری و استفاده کنند. زمانی‌که آهن به میزان کافی نباشد، مادران باردار احساس خستگی می‌کنند و مقاومت کمتری نسبت به عفونت خواهند داشت.
کم خونی کمبود فولات
فولات به اسید فولیک اشاره دارد که ویتامین حل‌شدنی در آب است و می‌تواند در پیشگیری از نقص لوله عصبی در طول دوران بارداری کمک کند. فولیک اسید نوعی مکمل معمولی است که از سوی زنان باردار مصرف می‌شود؛ اما می‌توان آن را در غذاهای غنی‌شده مانند غلات، سبزیجات با برگ تیره، موز و حبوبات نیز پیدا کرد. رژیم غذایی که دچار کمبود فولیک اسید باشد، می‌تواند منجر به کاهش تعداد سلول‌های قرمز خون در بدن و درنتیجه باعث کم خونی شود.
کم‌خونی کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 نیز نوعی ویتامین ضروری برای بدن است که به تولید سلول‌های قرمز خون کمک می‌کند. اگرچه برخی از زنان ممکن است مقدار کافی ویتامین B12 را از طریق رژیم غذایی خود به‌دست آورند، اما امکان دارد که بدن آن‌ها قادر به پردازش این ویتامین نباشد و این موضوع کم‌خونی را به‌وجود آورد.
علل کم خونی در طول دوران بارداری
علت کمبود خون، تنزل نسبی سطح هموگلوبین در طول دوران بارداری است که ناشی از توسعه بیشتر حجم پلاسما نسبت به افزایش حجم سلول‌های قرمز خون خواهد بود. این عدم تناسب بین نرخ افزایش حجم پلاسما و گلبول‌های قرمز غالبا در طول دومین دوره بارداری به بیشترین مقدار خود می‌رسد.
کم خونی در بارداری در چه افرادی بیشتر اتفاق می‌افتد؟
در طول بارداری مقدار خون در بدن شما به میزان 20٪ تا 30٪ افزایش می‌یابد. این اتفاق به این معنی است که بدن شما برای تولید سلول‌های قرمز خون نیاز بیشتری به آهن خواهد داشت. احتمالا در طول بارداری در معرض خطر کم خونی هستید، اگر:
- بارداری چندقلو دارید.
- مقدار کافی آهن مصرف نمی‌کنید.
- بارداری‌های متوالی با فاصله زمانی کم داشته‌اید.
- قبل از بارداری قاعدگی‌های شدیدی را تجربه کرده‌اید.
- به دلیل تهوع‌های صبحگاهی اغلب استفراغ می‌کنید.
آیا کم خونی در بارداری طبیعی است؟
بله؛ کم خونی می‌تواند از عوارض بارداری باشد؛ زیرا حجم خون در طی بارداری افزایش می‌یابد و میزانی کم خونی خفیف طبیعی است؛ بنابراین کمبود آهن در بارداری رایج است. تا ۵۲٪ از زنان باردار در کشورهای در حال توسعه به اندازه کافی آهن مصرف نمی‌کنند. اما باید بدانید که کم خونی شدید معمولی نیست. با این حال هر دو نوع کم خونی خفیف و شدید نیاز به درمان دارند تا سلامت مادر و جنین حفظ شود.
چگونه کم خونی در بارداری جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
جنین در حال رشد به تامین آهن، ویتامین B12 و فولیک اسید نیاز دارد. کم خونی می‌تواند رشد جنین را، به‌ویژه در طول سه ماهه اول، تحت تاثیر قرار دهد. اگر کم خونی بی‌درمان بماند، بچه شما برای ابتلا به کم خونی پس از تولد در معرض خطر بیشتری خواهد بود که این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات توسعه‌ای شود. کم خونی خطر زایمان زودرس و داشتن نوزادی با وزن کم را نیز افزایش می‌دهد.
علائم کم‌خونی در طول بارداری
علائم کم‌خونی در طول بارداری ابتدا ممکن است خفیف باشند و اغلب نادیده گرفته شوند. با این حال هرچه بیشتر پیش می‌رود، علائم بدتر و شدیدتر می‌شوند. البته مهم است بدانید که برخی از علائم ممکن است مربوط به علت دیگری غیر از کم‌خونی باشند؛ بنابراین مشورت با پزشک در این زمان اهمیت دارد. برخی از علائم رایج کم خونی عبارتند از:
- ضعف یا خستگی
- سرگیجه
- تنگی نفس
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- درد در قفسه سینه
- تیرگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
- دست‌ها و پاهای سرد
- مشکل در حفظ تمرکز
درمان کم خونی در دوران بارداری
با افزودن روزانه مکمل‌های آهن یا ویتامین به رژیم غذایی می‌توان به راحتی کم خونی را درمان کرد. به‌طور معمول این تنها کاری است که برای رفع اثرات فقر خون نیاز است. با این حال در موارد بسیار نادر، زنانی که با کم خونی شدید روبه‌رو هستند، احتمال دارد که نیاز به دریافت خون داشته باشند. با متخصص زنان درباره مکمل‌هایی که ممکن است برای شما لازم باشند، صحبت کنید. پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری شامل تغییراتی در رژیم غذایی است. پزشکان توصیه می‌کنند که یک خانم باردار باید 30 میلی‌گرم (حداقل سه وعده) آهن در روز مصرف کند.
چه غذاهایی برای کم خونی در بارداری مناسب هستند؟
گوشت قرمز، مرغ، لبنیات، تخم‌مرغ، سبزیجاتی مانند بروکلی، کلم و اسفناج، مغز‌ها، لوبیا و عدس، مواد غذایی غنی از آهن هستند که پیشنهاد می‌شود در طول بارداری مصرف کنید. همچنین توصیه بر این است که علاوه بر مصرف این غذاها، مکمل‌های آهن نیز در رژیم غذایی روزانه قرار گیرند.
غذاهایی که دارای ویتامین C زیادی هستند، می‌توانند به بدن کمک کنند تا مقدار آهن بیشتری جذب کند؛ بنابراین بهتر است که آهن همراه با ویتامین C مصرف شود. غذاهای غنی از ویتامین C شامل میوه‌ها، مرکبات، توت‌فرنگی، کیوی، گوجه‌فرنگی و فلفل‌های دلمه‌ای هستند. پس از زایمان انتظار می‌رود که حجم خون و سطح پلاسما به حالت عادی بازگردد. این موضوع ممکن است نگرانی‌هایی ناشی از کم خونی را که بعد از زایمان ایجاد می‌شود، رفع کند؛ اما این موضوع نباید زنان باردار را از درخواست راهنمایی برای درمان کم خونی باز دارد.
کم‌خونی در طول بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آزمایش خون به نام شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) می‌تواند به تشخیص کم‌خونی بینجامد. این آزمایش خون معمولا در یکی از جلسات معاینه اولیه شما برای بارداری تجویز می‌شود. پزشک از این آزمایش (CBC) برای تجزیه و تحلیل موارد زیر استفاده می‌کند:
- تعداد سلول‌های قرمز خون، اندازه و شکل آن‌ها
- مقدار ذخیره‌شده آهن در بدن شما
- کمبود ویتامین‌های B12 و B9 در شما
چه چیزی کم خونی شدید در دوره بارداری محسوب می‌شود؟
کم خونی شدید زمانی اتفاق می‌افتد که نتایج CBC نشان دهد که هموگلوبین از 6.5 تا 7.9 گرم در دسی‌لیتر (g/dL) است. اگر نتایج آزمایش شما نشان دهد که دچار کم خونی شدید هستید، احتمالا پزشک سنجش میزان تراکم خون را انجام می‌دهد.
اگر کم‌خونی درمان نشود، چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟
اگر کم‌خونی درمان نشود، ممکن است به مرور زمان بدتر شود. کمبود اکسیژن در خون می‌تواند به اعضاء بدن شما آسیب بزند. همچنین باعث می‌شود که قلب بیشتر کار کند و خطرات زیر را افزایش می‌دهد:
- ریتم قلب نامنظم
- اندازه بزرگ‌تر قلب
- نارسایی قلب
چگونه می‌توان از کم خونی در بارداری جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از کم خونی در بارداری بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید، مصرف حداقل 30 میلی‌گرم (سه وعده) آهن در روز است. اگر نتوانید این مقدار آهن را از رژیم غذایی خود تامین کنید، با پزشک خود در مورد مصرف مکمل آهن مشورت داشته باشید. همچنین باید روزانه یک مولتی ویتامین را با مشورت پزشک در رژیم غذایی خود بگنجانید. در صورت امکان باید قبل از باردار شدن مصرف ویتامین‌های مورد نیاز را شروع کنید.
برخی از مکمل‌ها و ویتامین‌های بارداری، کمتر از میزان کافی آهن دارند. بنابراین با پزشک صحبت کنید تا مشخص شود کدام نوع مکمل برای شما بهتر است. به خاطر داشته باشید که ممکن است همه کارهای صحیح را انجام دهید و باز هم در طول بارداری به کم خونی مبتلا شوید. این موضوع به دلیل افزایش طبیعی حجم خون است. اگر احساس خستگی، سرگیجه یا علائم دیگری دارید، با پزشک صحبت کنید.
چه زمانی کم خونی در بارداری نگران‌کننده می‌شود؟
در صورت داشتن هریک از علائم زیر با پزشک مشورت کنید:
- سرگیجه
- سردرد
- احساس خستگی
- تپش قلب
- پوست زرد
- حرکت ناخواسته در پایین پاها
اگر در این مورد نگران هستید، مشاوره با دکتر زنان برای دادن آزمایش کم‌خونی کمک‌کننده است. از پزشک بپرسید که چه کاری می‌توانید انجام دهید تا سطوح سلول‌های قرمز خون سالم خود را در طول بارداری حفظ کنید.
جمع بندی
همان‌طور که گفتیم، ممکن است در طول بارداری دچار کم خونی شوید؛ زیرا حجم خون در این دوران به میزان 20٪ تا 30٪ افزایش می‌یابد. داشتن رژیم غذایی حاوی آهن، ویتامین C و ویتامین‌های گروه B به درمان و جلوگیری از کم خونی کمک می‌کند. همچنین مصرف ویتامین‌های بارداری به‌طور روزانه می‌تواند کمک کننده باشد. درباره خطر کم خونی در طول بارداری و هرگونه نگرانی دیگر با متخصص زنان صحبت کنید.
