از آنجا که رحم یکی از مهم‌ترین اعضای بدن زنان است و نقش اصلی را در قاعدگی و باروری ایفا می‌کند، بهتر است اطلاعات جامع و دقیقی درباره آن داشته باشیم تا با مراقبت صحیح از آن کیفیت زندگی خود را بهبود بخشیم. رحم زن، عضوی گلابی شکل است که در قاعدگی، باروری و بارداری نقش کلیدی دارد. این عضو توخالی و عضلانی بین راست روده و مثانه در لگن قرار دارد. برخی شرایط و بیماری‌های رحم می‌توانند علائم دردناکی ایجاد کنند که نیاز به درمان پزشکی دارند.
در دوران قاعدگی چه اتفاقی برای رحم می‌افتد؟
در طول چرخه قاعدگی، پوشش داخلی رحم که آندومتر نامیده می‌شود، چندین تغییر می‌کند. پوشش داخلی با نزدیک شدن به تخمک‌گذاری ضخیم‌تر و غنی‌تر از خون می‌شود تا محیط مناسبی برای پرورش جنین احتمالی فراهم شود. اگر تخمک بارور شود، در لایه داخلی رحم لانه‌گزینی کرده و بارداری آغاز می‌شود. اگر بارداری اتفاق نیفتد، پوشش آندومتر ریزش کرده و قاعدگی آغاز می‌شود. این روند ماهیانه در هر سیکل قاعدگی تکرار می‌شود مگر اینکه بارداری رخ دهد.
در دوران بارداری چه اتفاقی برای رحم می‌افتد؟
اگر لقاح (زمانی که تخمک توسط اسپرم بارور می‌شود) در طول چرخه قاعدگی رخ دهد، تخمک بارور شده در دیواره رحم کاشته می‌شود. این تخمک بارور شده (به نام بلاستوسیت) در لایه داخلی رحم فرو می‌رود و بارداری رسماً شروع می‌شود. در این زمان رحم رشد کرده و مانند یک بادکنک کشیده می‌شود تا کودک در حال رشد را در خود جای دهد. در طول زایمان، این عضو منقبض شده تا به بیرون راندن کودک از واژن کمک کند. پس از حدود شش هفته، رحم به اندازه قبل از بارداری باز می‌گردد (البته ممکن است کمی بزرگ‌تر باشد و علائم کشیدگی را نشان دهد).
آناتومی رحم چیست؟
رحم شبیه یک لامپ است و به اندازه مشت دست است. به عنوان یک گلابی وارونه توصیف می‌شود. رحم دارای دو عضو شاخ مانند در بالا (لوله‌های فالوپ) است و در پایین به دهانه رحم متصل می‌شود، قسمتی که در هنگام زایمان واژینال باز می‌شود. رحم از چند بخش تشکیل شده است:
- فوندوس: بالاترین و عریض‌ترین قسمت رحم که به لوله‌های فالوپ متصل می‌شود.
- کورپوس: بدنه اصلی رحم که تخمک بارور شده در دوران بارداری در آن کاشته می‌شود.
- ایستموس: بخشی از رحم بین کورپوس و دهانه رحم که شروع به باریک شدن می‌کند.
- دهانه رحم: پایین‌ترین قسمت رحم که به سمت واژن باز می‌شود.
رحم از چه چیزی ساخته شده است؟
رحم از سه لایه تشکیل شده است:
پریمتریوم: بیرونی‌ترین لایه که نقش محافظ را دارد.
میومتر: لایه میانی بسیار عضلانی که در دوران بارداری منبسط و منقبض می‌شود.
آندومتر: لایه داخلی که در طول سیکل قاعدگی ریزش می‌کند.
عصب‌دهی رحم چگونه است؟
رشته‌های عصبی سمپاتیک از شبکه رحمی-واژینال به وجود می‌آیند. رشته‌های پاراسمپاتیک از اعصاب لگنی (S2-S4) مشتق شده‌اند. دهانه رحم تا حد زیادی توسط رشته‌های عصبی تحتانی شبکه رحمی-واژینال عصب‌دهی می‌شود. فیبرهای آوران بیشتر از طریق شبکه هیپوگاستریک تحتانی بالا می‌روند تا از طریق رشته‌های عصبی T10-T12 و L1 وارد نخاع شوند.
بیماری‌های رایج رحمی چیست؟
رحم هم مانند هر عضو دیگری از بدن، ممکن است بنا به دلایل محتلفی، درگیر بیماری و عارضه شود. در ادامه شایع‌ترین بیماری‌های رحمی را مطرح می‌کنیم.
فیبروم‌های رحمی
فیبروم‌های رحمی یا میوم‌های رحمی توده‌های خوش‌خیم هستند که در دیواره رحم تشکیل می‌شوند. میوم‌ها از عضلات رحم یا بافت‌های دیگر نشات می‌گیرند. ویژگی‌های فیبروم‌های رحمی عبارتند از:
- خوش‌خیم بودن: این توده‌ها معمولاً خوش‌خیم هستند.
- علائم: خونریزی شدید ماهیانه، درد لگنی، افزایش حجم شکم، و مشکلات باروری.
- اندازه‌ها: متفاوت، از اندازه دانه جو تا اندازه سیب.
پولیپ رحم
پولیپ‌های رحمی توده‌های نرم هستند که از بافت لایه داخلی دیوار رحم نشات می‌گیرند. ویژگی‌های پولیپ‌های رحمی عبارتند از:
- خوش‌خیم بودن: بیشتر پولیپ‌ها خوش‌خیم هستند.
- علائم: خونریزی نامنظم یا زیاد، خونریزی بعد از رابطه جنسی، درد لگنی.
- تشخیص و درمان: تشخیص با سونوگرافی یا هیستروسکوپی، درمان با از بین بردن پولیپ.
سرطان رحم
سرطان رحم یا سرطان آندومتر از بافت‌های داخلی دیوار رحم نشات می‌گیرد. ویژگی‌های سرطان رحم عبارتند از:
- علائم: خونریزی بی‌علت بعد از دوران قاعدگی، درد لگنی، افزایش حجم شکم.
- عوامل خطر: سن، چاقی، تغییرات هورمونی، سابقه خانوادگی.
- تشخیص و درمان: با سونوگرافی، هیستروسکوپی و بیوپسی؛ درمان شامل جراحی، پرتودرمانی و درمان دارویی.
آندومتریوز
آندومتریوز وضعیتی است که بافت‌های مشابه بافت دیواره رحم در مکان‌های دیگر قرار می‌گیرند. علائم و دلایل آن عبارتند از:
- علائم: درد شدید، مشکلات باروری، علائم گوارشی.
- تشخیص و درمان: نیازمند ارزیابی توسط پزشک و متخصصان تصویربرداری.
پرولاپس رحم
پرولاپس رحم وضعیتی است که رحم به طور جزئی یا کامل از محل خود به سمت واژن تغییر مکان می‌دهد. ویژگی‌های پرولاپس رحم عبارتند از:
- علائم: احساس فشار در لگن، احساس وزن و سنگینی در پایین لگن.
- عوامل خطر: سن بالا، چاقی، کاهش سطح هورمون‌های جنسی.
- تشخیص و درمان: ترکیبی از تمرینات تقویت عضلات لگن، استفاده از دستگاه‌های حمایتی و جراحی.
هایپرپلازی آندومتر
هایپرپلازی آندومتر به وضعیتی اطلاق می‌شود که بافت‌های داخلی دیوار رحم به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابند. ویژگی‌های آن عبارتند از:
- نوع‌ها: هایپرپلازی با درجه کم و هایپرپلازی با درجه بالا.
- علائم: خونریزی نامنظم یا افزایش خونریزی در دوران قاعدگی.
- تشخیص و درمان: با بیوپسی یا هیستروسکوپی؛ درمان شامل جراحی یا دارویی.
اندازه رحم چقدر است؟
اندازه رحم در زنان ممکن است متفاوت باشد. ابعاد رحم در حالت طبیعی حدود 7.5 تا 9 سانتی‌متر طول، 5 تا 7.5 سانتی‌متر عرض و 1 تا 1.5 سانتی‌متر ضخامت دیواره است. در دوران حاملگی، اندازه رحم به طور طبیعی افزایش می‌یابد. همچنین در مواقع خاص مانند بیماری یا مشکلات باروری، تغییرات در اندازه رحم رخ می‌دهد.
علائم شایع بیماری‌های رحمی چیست؟
اگر مشکلاتی در ناحیه رحم دارید، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات چرخه قاعدگی
- خونریزی نامنظم
- درد لگن
- ترشحات نامنظم واژن
- مشکل باردار شدن
- ادرار دردناک
انواع ناهنجاری‌های رحم چیست؟
در دوران جنینی، دو مجرا با هم ترکیب می‌شوند و یک حفره رحم تشکیل می‌دهند. در برخی افراد، این مجاری به درستی ترکیب نمی‌شوند و یک رحم نامنظم ایجاد می‌شود. برخی از شایع‌ترین ناهنجاری‌ها عبارتند از:
- رحم دو شاخ: رحمی به شکل قلب
- رحم کمانی: شبیه رحم دو شاخ اما با شیب کمتر
- رحم جدا شده: رحم توسط یک غشاء به دو قسمت تقسیم می‌شود
- رحم تک شاخ: یک لوله فالوپ و یک رحم نامنظم
- دو رحمی: دو رحم
چه آزمایشاتی شرایط مختلف رحم را تشخیص می‌دهد؟
برخی از رایج‌ترین آزمایشات مربوط به رحم عبارتند از:
- پاپ اسمیر: جمع‌آوری سلول‌های دهانه رحم و آنالیز آن‌ها در آزمایشگاه.
- معاینه لگن: بررسی رحم، دهانه رحم، واژن، تخمدان‌ها و سایر اندام‌های تناسلی.
- اولتراسوند لگنی: استفاده از امواج صوتی برای تولید تصاویر از رحم و سایر اندام‌های لگنی.
- سونوگرافی واژینال: تولید تصاویر از رحم و واژن با استفاده از امواج صوتی.
- هیستروسکوپی: بررسی داخل رحم با استفاده از دوربینی کوچک متصل به دستگاهی انعطاف‌پذیر.
- نمونه‌برداری از آندومتر: برداشتن نمونه‌ای از پوشش داخلی رحم برای آزمایش در آزمایشگاه.
روش‌های پیشگیری از بیماری‌های رحم چیست؟
برای پیشگیری از بیماری‌های رحم می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- چکاپ‌های منظم: مراجعه به پزشک برای معاینات منظم.
- رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی سالم و متعادل.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم.
- اجتناب از مواد مضر: پرهیز از مصرف دخانیات و الکل.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس.
- آگاهی و آموزش: شناخت علائم و نشانه‌های بیماری‌های رحمی و مراجعه به موقع به پزشک.
نتیجه‌گیری
رحم زن یکی از مهم‌ترین اعضای بدن اوست که نقش حیاتی در باروری و سلامت جنسی ایفا می‌کند. از این رو، شناخت آناتومی رحم، عملکرد و بیماری‌های مرتبط با آن می‌تواند به زنان کمک کند تا با آگاهی بیشتری از سلامت خود مراقبت کنند و در صورت بروز هرگونه علائم نگران‌کننده، به موقع به پزشک مراجعه کنند. پیشگیری و درمان به موقع بیماری‌های رحمی می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامتی و کیفیت زندگی زنان داشته باشد. برای دسترسی سریع‌تر به پزشک می‌توانید از مشاوره زنان و زایمان تلفنی استفاده کنید.
