از آنجا که رحم یکی از مهمترین عضوهای بدن خانم ها است و در قاعدگی و باروری نقش اصلی را ایفا می‌کند، بهتر است اطلاعات جامع و دقیقی را در رابطه با آن داشته باشند تا با مراقبت صحیح از آن کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
رحم شما عضوی گلابی شکل است که همان طور که گفته شد، نقش مهمی در قاعدگی، باروری و بارداری دارد. رحم عضوی توخالی و عضلانی است و بین راست روده و مثانه در لگن شما قرار می‌گیرد. برخی شرایط و بیماریهای رحم میتواند علائم دردناکی ایجاد کند که نیاز به درمان پزشکی دارد.
در دوران قاعدگی چه اتفاقی برای رحم شما می افتد؟
در طول چرخه قاعدگی، پوشش داخلی رحم شما چندین تغییر می‌کند. پوشش داخلی (که پوشش آندومتر نامیده می‌شود) با نزدیک شدن به تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) ضخیمتر و غنیتر از خون می‌شود. این شرایط محیط مناسبی را برای پرورش جنین احتمالی فراهم می‌کند. اگر تخمک در طی آن چرخه ماهیانه بارور شود، در لایه داخلی رحم شما لانه گزینی می‌کند و بارداری آغاز می‌شود. اگر بارداری اتفاق نیفتد، پوشش آندومتر شما میریزد و قاعدگی آغاز می‌شود. این روند به طور ماهیانه در هر سیکل قاعدگی تکرار می‌شود مگر اینکه بارداری اتفاق بیفتد.
در دوران بارداری چه اتفاقی برای رحم شما میافتد؟
اگر لقاح (زمانی که تخمک توسط اسپرم بارور می‌شود) در طول چرخه قاعدگی شما اتفاق بیفتد، تخمک بارور شده در دیواره رحم شما کاشته می‌شود. تخمک بارور شده (به نام بلاستوسیت) در لایه داخلی رحم (لانه‌گزینی) فرو می‌رود. این زمانی است که بارداری رسما شروع می‌شود و شما دوره قاعدگی بعدی خود را از دست میدهید.
در این زمان رحم شما رشد می‌کند و مانند یک بادکنک کشیده می‌شود تا کودک در حال رشد شما را در خود جای دهد. در طول زایمان این عضو منقبض می‌شود تا به بیرون راندن کودک از واژن کمک کند. پس از حدود شش هفته، رحم شما به اندازه قبل از بارداری خود باز می‌گردد (البته، ممکن است کمی بزرگتر باشد و علائم کشیده شدن را نشان دهد).
آناتومی رحم چیست؟
رحم شما شبیه یک لامپ است و به اندازه مشت شماست. همچنین معمولاً به عنوان گلابی وارونه توصیف می‌شود. رحم شما دارای دو عضو شاخ مانند در بالا (لولههای فالوپ) است. در پایین به دهانه رحم شما متصل می‌شود، قسمتی که در هنگام زایمان واژینال باز می‌شود (گشاد می‌شود).
باید بدایند که رحم شما چندین بخش دارد:
- فوندوس: بالاترین و عریض ترین قسمت رحم شما است که به لولههای فالوپ متصل می‌شود.
- کورپوس: بدنه اصلی رحم شما است. این جایی است که یک تخمک بارور شده در دوران بارداری در آن کاشته می‌شود.
- ایستموس: بخشی از رحم بین کورپوس و دهانه رحم. جایی است که رحم شما شروع به باریک یا نازک شدن می‌کند.
- دهانه رحم : پایین ترین قسمت رحم شما که دهانه رحم به سمت واژن باز می‌شود.
رحم از چه چیزی ساخته شده است؟
رحم شما از سه لایه تشکیل شده است:
- پریمتریوم: بیرونی ترین لایه که نقش محافظ را برای رحم ایفا می‌کند.
- میومتر: لایه میانی بسیار عضلانی که همان چیزی است که در دوران بارداری منبسط و منقبض می‌شود تا کودک شما را به بیرون براند.
- آندومتر: لایه داخلی یا پوشش داخلی رحم شما (پوشش رحم). این لایه از رحم شما در طول سیکل قاعدگی به صورت خون ریخته می‌شود.
عصب دهی رحمی چگونه است؟
رشتههای عصبی سمپاتیک رحم از شبکه رحمی-واژینال به وجود میایند . این تا حد زیادی شامل قسمتهای قدامی و میانی شبکه هیپوگاستریک تحتانی است .
- رشتههای پاراسمپاتیک رحم از اعصاب لگنی (S2-S4) مشتق شده‌اند.
- دهانه رحم تا حد زیادی توسط رشتههای عصبی تحتانی شبکه رحمی- واژینال عصب دهی می‌شود.
- فیبرهای آوران بیشتر از طریق شبکه هیپوگاستریک تحتانی بالا میروند تا از طریق رشتههای عصبی T10-T12 و L1 وارد نخاع شوند.
بیماریهای رایج رحمی چیست؟
چندین بیماری میتواند با رحم شما مرتبط باشد. برخی از رایج ترین شرایط عبارتند از:
فیبروم های رحمی
فیبروم‌های رحمی یا میومای رحمی توده‌های خوش‌خیم هستند که در دیواره رحم تشکیل میشوند. میومها از عضلات رحم یا بافت ولیوس (ویلوس) رحم، که بافت هسته‌ای یا ارتقاء دهنده تراکم دیوار رحم را تشکیل میدهند، نشات می‌گیرند.
مهمترین ویژگی‌های فیبروم‌های رحمی عبارتند از:
- خوش‌خیم بودن: این توده‌ها در اغلب موارد خوش‌خیم هستند، یعنی بدخیم نیستند و به سرطان تبدیل نمیشوند. اما در صورتی که اندازه‌شان زیاد باشد یا علائمی ایجاد کنند، نیازمند درمان هستند.
- علائم: ممکن است علائم متنوعی از جمله خونریزی ماهیانه شدید، درد لگنی، افزایش حجم شکم، افت فشار خون، و مشکلات باروری ایجاد کنند.
- اندازه‌ها: این توده‌ها متفاوت اندازه دارند، از اندازه یک دانه جو تا توده‌هایی که می‌توانند اندازه یک سیب را داشته باشند. معمولاً تصمیم به درمان فیبروم‌های رحمی بر اساس اندازه، موقعیت، و علائم آنها گرفته می‌شود. اگر فیبروم‌ها علائم مشکل‌زایی ایجاد کنند، گزینه‌های درمانی شامل داروها، جراحی (مانند میومکتومی)، یا روش‌های تصویربرداری ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
پولیپ رحم
پولیپ رحمی یا تومورهای پلیپوئید رحمی، توده‌های نرم هستند که از بافت لایه داخلی دیوار رحم، یا آندومتر، نشات می‌گیرند. این پولیپ‌ها معمولاً به شکل ساقه‌دار به دیواره رحم متصل میشوند و به عنوان توده‌های بیش از حد رشد کرده در داخل رحم توصیف میشوند. مهمترین ویژگی‌ها و نکات مرتبط با پولیپ رحمی عبارتند از:
- خوش‌خیم بودن: بیشتر پولیپ‌های رحمی خوش‌خیم هستند، یعنی علیه سلامتی جسم تهدیدی ایجاد نمی‌کنند. 2
- . علائم: معمولاً علائم پولیپ رحمی شامل خونریزی بیرون زمان نامنظم یا زیاد در دوران قاعدگی، خونریزی بعد از رابطه جنسی، درد لگنی یا دیسکمفرت (عدم تطابق رحم با سرویکس) میشوند. 3. تشخیص و درمان: تشخیص پولیپ رحمی معمولاً با انجام سونوگرافی یا هیستروسکوپی (یک روش تصویربرداری داخل رحم) قابل انجام است. درمان نیز معمولاً با از بین بردن پولیپ از طریق هیستروسکوپی جراحی یا مصرف داروهای هورمونی صورت می‌گیرد. تشخیص و درمان پولیپ رحمی توسط یک پزشک یا متخصص زنانه صورت می‌گیرد.
سرطان رحم
سرطان رحم یا سرطان آندومتریوما، یک نوع سرطان است که از بافت‌های داخلی دیواره رحم یا آندومتر نشات می‌گیرد. این نوع سرطان اغلب با آغاز در لایه‌های بافتی آندومتر شروع می‌شود و ممکن است به سایر اجزای رحم و ساختارهای اطراف آن گسترش یابد. مهمترین نکات مرتبط با سرطان رحم:
- علائم: علائم این نوع سرطان ممکن است شامل خونریزی بی‌علت بعد از دوران قاعدگی، خونریزی بین دوره‌های قاعدگی، درد لگنی، افزایش حجم شکم، و افزایش وزن ناشی از گسترش سرطان باشد.
- عوامل خطر: عوامل خطر مانند سن، چاقی، تغییرات هورمونی، عدم باروری، استفاده از هورمون درمانی پس از مدت طولانی و سابقه خانوادگی افراد مبتلا به سرطان رحم را افزایش میدهند.
- تشخیص و درمان: تشخیص سرطان رحم عمدتاً با انجام بررسی‌های تصویری مانند سونوگرافی، تصویربرداری از داخل رحم (هیستروسکوپی)، و گاهی‌اوقات با انجام بیوپسی (برداشت نمونه بافت) قابل انجام است. درمان شامل جراحی (حذف رحم یا سایر تداخل‌های ضروری)، پرتودرمانی، و درمان‌های دارویی می‌شود. در صورت تجربه هرگونه علامت یا علائم مشکوک، مهم است به سرعت به پزشک متخصص مراجعه کرده و تشخیص و درمان مناسب را دریافت کنید.
آندومتریوز
آندومتریوز یک وضعیت پاتولوژیک است که در آن بافت‌های مشابه بافت دیواره رحم به جای محل خود رحم درون شکم قرار می‌گیرند. این بافت‌ها به نام “آدنکسیون‌ها” شناخته میشوند و ممکن است شامل عضلات، بافت تخمدان، روده‌ها یا دیگر اجزای درون شکم باشند. دلایل آندومتریوز میتواند متنوع باشد، از جمله:
- عمل جراحی قبلی: ممکن است عمل جراحی در ناحیه شکم، به خصوص در نزدیکی رحم، به وجود آندومتریوز منجر شود.
- التهاب و عفونت: التهاب‌های درون شکم یا عفونت‌های پارانتزی می‌توانند باعث چسبندگی بافت‌ها و آندومتریوز شوند.
- آسیب به رحم یا اطراف آن: آسیب ناشی از زایمان، اجرای عمل جراحی رحمی یا دیگر عوامل می‌توانند آندومتریوز را ایجاد کنند. علائم آندومتریوز ممکن است متنوع باشند و شامل درد شدید، مشکلات باروری، یا علائم مشکلات گوارشی باشد. تشخیص و درمان این وضعیت نیازمند ارزیابی توسط پزشک و متخصصان تصویربرداری می‌باشد.
پرولاپس رحم
پرولاپس رحم به وضعیتی اطلاق می‌شود که رحم به طور جزئی یا کامل از محل خود درون واژن بیرون می‌آید. این وضعیت ممکن است در نتیجه ضعف عضلات و بافت‌های حمایتی درون لگن حاصل شود و رحم به سمت واژن تغییر مکان دهد. مهمترین نکات مرتبط با پرولاپس رحم:
- علائم: علائم پرولاپس رحم شامل احساس فشار در لگن، احساس وزن و سنگینی در پایین لگن، درد در منطقه لگنی، و در برخی موارد بیرون آمدن رحم از واژن است.
- عوامل خطر:عواملی که ممکن است خطر پرولاپس رحم را افزایش دهند شامل سن بالا، چاقی، کاهش سطح هورمون‌های جنسی (پس از یائسگی)، و فشار زیاد روی عضلات لگن به عنوان مثال در حالت‌های مزاحم مانند تنش قوی وزنی است.
- تشخیص و درمان: تشخیص پرولاپس رحم معمولاً توسط یک پزشک زنانه از طریق بررسی بالینی و در برخی موارد انجام آزمون‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی یا هیستروسکوپی انجام می‌شود. درمان ممکن است شامل ترکیبی از تمرینات تقویت عضلات لگن، استفاده از دستگاه‌های حمایتی، و در مواردی جراحی برای بازگرداندن رحم به موقعیت نرمال باشد. در هر صورت، تشخیص و درمان پرولاپس رحم نیازمند ارزیابی و مشاوره تخصصی توسط یک پزشک متخصص زنان است.
هایپرپلازی آندومتر
هایپرپلازی آندومتر به وضعیتی اطلاق می‌شود که بافت‌های داخلی دیواره رحم یا اندومتر، به طور غیرطبیعی زیاد میشوند. این افزایش غیرطبیعی تعداد سلول‌ها ممکن است به دلیل تنظیم نامناسب هورمون‌ها، تحریکات طولانی مدت از ناحیه هورمونی، یا دیگر عوامل ناشناخته رخ دهد. نکات مهم مرتبط با هایپرپلازی آندومتر:
- نوع‌ها: هایپرپلازی آندومتر ممکن است به دو دسته تقسیم شود:
- هایپرپلازی با درجه کم (Hyperplasia without Atypia)
- هایپرپلازی با درجه بالا (Atypical Hyperplasia) درجه بالا هایپرپلازی، مخاطراتی نظیر افزایش خطر سرطان رحم را افزایش می‌دهد.
- علائم: اغلب در مراحل ابتدایی هایپرپلازی آندومتر علائم خاصی وجود ندارد. اما در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است با خونریزی رحم نامنظم یا افزایش خونریزی در دوران قاعدگی همراه با درد لگنی روبه‌رو شوید.
- تشخیص و درمان: تشخیص هایپرپلازی آندومتر معمولاً با بررسی بافت‌ها توسط بیوپسی (برداشت نمونه بافت) یا هیستروسکوپی (تصویربرداری از داخل رحم) قابل انجام است. درمان معمولاً به شکل جراحی (حذف بافت غیرطبیعی) یا استفاده از درمان‌های دارویی است. اگر شما یا کسی دیگری علائمی مشابه هایپرپلازی آندومتر تجربه کنید، مهم است تا به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق گرفته و درمان مناسب شروع شود.
اندازه رحم چقدر است؟
سایز و اندازه رحم در زنان ممکن است متغیر باشد و به طور عامل در دوران مختلف زندگی تغییر کند. همچنین، ابعاد رحم ممکن است بین زنان مختلف متفاوت باشد. این ابعاد در حالت طبیعی و بدون حاملگی ممکن است حدوداً به شرح زیر باشد:
- طول رحم: حدود 7.5 تا 9 سانتیمتر
2.عرض رحم: حدود 5 تا 7.5 سانتیمتر
- ضخامت دیواره رحم (اندومتر): حدود 1 تا 1.5 سانتیمتر.
در حالت حاملگی، اندازه رحم به طور طبیعی افزایش می‌یابد به اندازه‌ای که بتواند جنین را در خود جای دهد و تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی نیز بر اندازه رحم تأثیرگذار هستند. مهم است توجه داشته باشید که این اندازه‌ها تقریبی هستند و ممکن است در هر فرد متفاوت باشند. همچنین، در مواقع خاصی مانند حالات بیماری یا مشکلات باروری، تغییرات در اندازه رحم رخ داده و نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک خواهد بود.
علائم شایع بیماری های رحمی چیست؟
اگر مشکلاتی در ناحیه رحم خود دارید، علائم شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلاتی در چرخه قاعدگی
- خونریزی نامنظم
- درد لگن
- ترشحات نامنظم واژن
- مشکل باردار شدن
- ادرار دردناک
انواع ناهنجاریهای رحم چیست؟
در دوران جنینی دو مجرا (که مجرای مولری نامیده می‌شود) با هم ترکیب میشوند و یک حفره رحم را در طول رشد طبیعی جنین تشکیل میدهند. برای برخی افراد، این مجاری به درستی باهم اقدام نمیشوند و در نتیجه یک رحم نامنظم ایجاد می‌شود. ناهنجاریهای رحم مادرزادی هستند، یعنی شما با آنها متولد شدهاید.
برخی از شایع ترین ناهنجاریها عبارتند از:
- رحم دو شاخ: رحمی به شکل قلب
- رحم کمانی: شبیه رحم دو شاخ اما با شیب کمتر یا شکل قلب
- رحم جدا شده: زمانی که رحم شما توسط یک غشاء به دو قسمت تقسیم می‌شود
- رحم تک شاخ: زمانی که یک لوله فالوپ و یک رحم نامنظم دارید
- دو رحمی: زمانی که شما با دو رحم به دنیا میآیید
چه آزمایشاتی شرایط مختلف رحم را تشخیص می‌دهد؟
دلایل مختلفی وجود دارد که متخصصین زنان ممکن است نیاز به استفاده از ابزارهای تشخیصی روی رحم شما داشته باشد. برخی از این دلایل عبارتند از غربالگری سرطان، نظارت بر بارداری، کمک به مشکلات باروری یا تشخیص شرایط دیگر است. برخی از رایج ترین آزمایشات مربوط به رحم شما عبارتند از:
- پاپ اسمیر: این آزمایشی است که در آن سلول‌های دهانه رحم جمع‌آوری و در آزمایشگاه آنالیز میشوند تا سلول‌های پیش سرطانی و سایر تغییرات را بررسی کنند.
- معاینه لگن: هنگامی که متخصص زنان رحم، دهانه رحم، واژن، تخمدان‌ها و سایر اندامهای تناسلی شما را بررسی و معاینه می‌کند.
- سونوگرافی: تصویر برداری از داخل رحم شما
- هیستروسکوپی: هنگامی که پزشک شما یک لوله نازک را وارد واژن شما می‌کند تا از داخل رحم شما عکس بگیرد. همچنین میتواند بررسی کند که آیا لولههای فالوپ شما باز هستند یا خیر.
- MRI : از نیروی مغناطیسی و امواج رادیویی برای گرفتن عکس از رحم و سایر اندام های تناسلی در لگن استفاده می‌کند.
همانطور که گفته شد، رحم نقش مهمی در قاعدگی، بارداری و باروری دارد. اگر با رحمی به دنیا آمدید که شکل متفاوتی دارد، ممکن است احساس درد داشته باشید. مانند بسیاری از اندامهای بدن، رحم شما نیز میتواند به بیماری‌ها و عفونت‌هایی مبتلا شود که نیاز به درمان پزشکی نیز دارند. اگر در ناحیه رحم خوداحساس درد دارید یا مشکلی با پریود یا باردار شدن دارید با یک پزشک متخصص زنان تماس بگیرید.
