آشنایی با انواع وسواس و روش‌های درمان قطعی

وسواس فکری-عملی (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) یک اختلال روانی است که فرد در آن افکار مکرر و ناخواسته‌ای دارد که منجر به انجام رفتارهای تکراری می‌شود. درمان OCD معمولاً شامل روان‌درمانی و دارو است. تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال می‌تواند به بهبود وضعیت فرد کمک شایانی کند. در این مقاله به معرفی انواع وسواس، روش‌های درمانی آن و راهکارهای مدیریت این اختلال می‌پردازیم.

اختلال وسواسی-اجباری (OCD) چیست؟

اختلال وسواسی-اجباری (OCD) شرایطی است که در آن افکار و احساسات ناخواسته به طور مکرر و به شکل وسواسی به ذهن فرد می‌رسند و منجر به انجام رفتارهای تکراری می‌شوند. این رفتارها می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی در زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی فرد تداخل ایجاد کنند. وسواس OCD معمولاً یک وضعیت مزمن است، اما علائم آن ممکن است با گذشت زمان تغییر کنند. هر فرد ممکن است در برهه‌ای از زندگی خود افکار یا رفتارهای وسواسی را تجربه کند. به عنوان مثال، ممکن است بارها قفل در خانه یا ماشین را چک کند.

بسیاری از افراد، وسواس را با شستن بیش از حد اشیا مرتبط می‌دانند، اما OCD می‌تواند تمامی روز فرد را تحت تأثیر قرار دهد و فعالیت‌های روزمره او را مختل کند. این رفتارهای وسواسی ناخواسته هستند و افراد مبتلا به OCD از انجام این رفتارها لذتی نمی‌برند.

تفاوت بین اختلال وسواسی-اجباری (OCD) و اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD) چیست؟

با اینکه نام‌های این دو اختلال ممکن است شبیه به نظر برسند، اما OCD و OCPD دو وضعیت متفاوت هستند. OCPD یک اختلال شخصیتی است که در آن فرد تمایل به کنترل همه چیز به شیوه‌ای منظم و مطابق با استانداردهای ذهنی خود دارد. در حالی که در اختلال OCD فرد برای کاهش اضطراب خود اقدام به انجام کارهایی مانند شستشو یا چک کردن مداوم می‌کند. فردی که OCD دارد، در صورت عدم انجام افکار وسواسی خود، دچار اضطراب می‌شود، اما افرادی که دارای شخصیت وسواسی (OCPD) هستند، در مواجهه با عدم تطابق با استانداردهایشان، عصبانی می‌شوند.

اختلال وسواس (OCD) بیشتر چه افرادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

OCD می‌تواند هر فردی را تحت تأثیر قرار دهد. میانگین سن شروع آن حدود ۱۹ سال است و حدود ۵۰٪ از افراد مبتلا به OCD اولین علائم خود را در دوران کودکی یا نوجوانی نشان می‌دهند. به همین دلیل، والدین باید در صورت مشاهده رفتارهای وسواسی در کودکان خود به روان‌شناس کودک مراجعه کنند.

انواع وسواس چیست؟

در اختلال وسواسی-اجباری، وسواس‌ها شامل افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته و مزاحمی هستند که اضطراب شدیدی ایجاد می‌کنند. افراد مبتلا به این اختلال نمی‌توانند این افکار را کنترل کنند. بیشتر افراد مبتلا به OCD به مرور زمان متوجه می‌شوند که افکارشان غیرمنطقی است. مثال‌های رایج وسواس شامل موارد زیر هستند:

• اضطراب و ترس از تماس با مواد آلوده مانند خاک یا زباله
• ترس از ایجاد آسیب به خود یا دیگران به دلیل عدم دقت یا قصد انجام رفتار خشونت‌آمیز
• افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته درباره مسائل جنسی
• ترس از انجام اشتباه
• نگرانی بیش از حد نسبت به اخلاقیات (درست یا غلط بودن مسائل)
• احساس شک و تردید مداوم
• نیاز به نظم، تمیزی، تقارن یا کمال‌گرایی
• نیاز به تأیید و اطمینان مداوم

رفتار اجباری در وسواس OCD چیست؟

در اختلال وسواسی-اجباری، اجبارها شامل اعمال تکراری هستند که فرد احساس می‌کند باید برای رهایی از وسواس‌ها انجام دهد. افراد مبتلا به OCD تمایلی به انجام این رفتارها ندارند و از انجام آن‌ها لذت نمی‌برند، اما احساس می‌کنند مجبور به انجام آن‌ها هستند؛ زیرا اگر این اعمال را انجام ندهند، اضطرابشان شدت می‌گیرد. انجام رفتارهای اجباری تنها به طور موقت تسکین‌بخش است و پس از مدت کوتاهی افکار وسواسی بازمی‌گردند. این رفتارهای اجباری زمان‌بر هستند و مانع از انجام فعالیت‌های روزمره می‌شوند. مثال‌هایی از رفتارهای اجباری شامل موارد زیر است:

• قرار دادن اشیا به روشی خاص
• شستشوی مکرر بدن یا دست‌ها
• انباشت اشیای بی‌ارزش
• چک کردن مکرر قفل‌ها، سوئیچ‌ها و لامپ‌ها
• بررسی مداوم برای اطمینان از اینکه به کسی آسیب نرسیده است
• درخواست مداوم برای اطمینان‌بخشی
• تکرار یک کار خاص
• شمارش افراطی اعداد
• تکرار کلمات یا دعاهای خاص هنگام انجام کارهای غیرمرتبط

دلایل ایجاد بیماری وسواس OCD چیست؟

پژوهشگران هنوز دقیقاً نمی‌دانند چه عواملی باعث بروز OCD می‌شوند. اما چندین عامل ممکن است در این امر نقش داشته باشند، از جمله:

• ژنتیک: مطالعات نشان می‌دهند افرادی که اعضای خانواده درجه یک آن‌ها به OCD مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند. این خطر اگر بستگان نزدیک فرد در کودکی این بیماری را داشته‌اند، افزایش می‌یابد.
• تغییرات مغزی: مطالعات تصویربرداری مغزی تفاوت‌هایی را در قشر پیشانی و ساختارهای زیرقشری مغز افراد مبتلا به OCD نشان داده است. OCD همچنین با شرایط عصبی دیگر مانند بیماری پارکینسون، سندرم تورت و صرع مرتبط است.
• سندرم پانداس (PANDAS): این سندرم می‌تواند کودکانی را که به عفونت‌های استرپتوکوکی مبتلا شده‌اند، تحت تأثیر قرار دهد و منجر به وسواس فکری-عملی شود.
• تروماهای کودکی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که ارتباطی بین آسیب‌های دوران کودکی، مانند سوءاستفاده جنسی و ابتلا به OCD وجود دارد.

چگونه اختلال وسواس فکری-عملی تشخیص داده می‌شود؟

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص OCD وجود ندارد. یک روانپزشک از طریق بررسی علائم و سوابق پزشکی و روانی شما می‌تواند این اختلال را تشخیص دهد. روانپزشکان و روان‌شناسان از معیارهایی که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) آمده است برای تشخیص OCD استفاده می‌کنند. اگر وسواس باعث کاهش توانایی شما در انجام مسئولیت‌های اجتماعی و شغلی شده است، باید برای تشخیص دقیق به روانپزشک مراجعه کنید.

روش‌های درمان وسواس چیست؟

روان‌درمانی یکی از روش‌های رایج برای درمان انواع وسواس است. در ادامه به معرفی برخی از روش‌های مؤثر روان‌درمانی برای درمان OCD می‌پردازیم:

• روان‌درمانی رفتاری شناختی (CBT): در طول جلسات CBT، روان‌درمانگر به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بررسی و درک کنید. این روش به تغییر افکار مضر و جایگزینی آن‌ها با راه‌های سالم‌تر کمک می‌کند.
• تکنیک مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ (ERP): ERP نوعی از CBT است. در این روش، روان‌درمانگر شما را در معرض موقعیت‌ها یا تصاویری که از آن‌ها هراس دارید قرار می‌دهد و از انجام رفتارهای وسواسی جلوگیری می‌کند. به‌عنوان مثال، ممکن است شما را تشویق به لمس اشیای کثیف کند، اما مانع از شستن دستانتان شود.
• رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این روش به شما کمک می‌کند تا افکار وسواسی خود را به عنوان صرفاً افکار بپذیرید و انعطاف‌پذیری روانی خود را افزایش دهید. این رویکرد به شما می‌آموزد که به جای تمرکز بر ارزش‌های کوتاه‌مدت، بر ارزش‌های واقعی و بلندمدت تمرکز کنید.

داروهای مورد استفاده در درمان وسواس

داروهایی که برای درمان OCD تجویز می‌شوند، شامل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SRIs)، مهارکننده‌های انتخابی (SSRIs) و داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای هستند. روانپزشکان بیشتر SSRIs را برای درمان OCD تجویز می‌کنند و دوز آن‌ها را به مراتب بالاتر از دوزهای تجویز شده برای اضطراب یا افسردگی تنظیم می‌کنند. برخی از SSRIs تأیید شده توسط FDA عبارتند از:

• فلوکستین (Fluoxetine)
• سرترالین (Sertraline)
• سیتالوپرام (Citalopram)
• پاروکستین (Paroxetine)
• اس‌سیتالوپرام (Escitalopram)

ممکن است تا هشت تا دوازده هفته طول بکشد تا این داروها شروع به اثر کنند. لازم به ذکر است که برای درمان وسواس، هیچ‌کدام از این داروها را بدون مشورت و تجویز روانپزشک مصرف نکنید.

روش‌های کنترل و مدیریت وسواس

علاوه بر درمان پزشکی برای OCD، تمرینات خودمراقبتی می‌توانند به مدیریت علائم کمک کنند. روش‌های زیر به بهبود علائم شما کمک خواهند کرد:

• داشتن خواب کافی و با کیفیت
• ورزش منظم
• تغذیه سالم
• گذراندن زمان با افرادی که شما را حمایت می‌کنند و OCD را درک می‌کنند
• تمرین تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ
• پیوستن به گروه‌های پشتیبانی حضوری یا آنلاین برای افراد مبتلا به OCD

برای درمان وسواس به کجا مراجعه کنیم؟

اگر شما یا کودکتان تشخیص OCD دریافت کرده‌اید، احتمالاً نیاز به مراجعه منظم به روانپزشک خواهید داشت. می‌توانید از مشاوره روانپزشکی آنلاین سایت تلفن خونه استفاده کنید. برای دریافت نسخه دارو و مدیریت علائم، لازم است با یک روانپزشک مشورت کنید.

جمع‌بندی و راهنمای مراجعه به پزشک

مهم است به خاطر داشته باشید که اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال روانی است. مانند تمامی اختلالات روانی، جستجوی کمک و اقدام به درمان هرچه زودتر پس از ظاهر شدن علائم می‌تواند به کاهش اختلالات در زندگی شما کمک کند. متخصص روانپزشک می‌تواند طرح‌های درمانی مناسبی ارائه دهد که به شما کمک می‌کند وسواس خود را مدیریت کنید. برای دسترسی به بهترین پزشک برای درمان وسواس و دریافت مشاوره، می‌توانید از مشاوره روانپزشکی آنلاین تلفن خونه نیز بهره‌مند شوید.