تجربه‌های تروماتیک مانند بلایای طبیعی، تصادف، سوءاستفاده جنسی و از دست دادن عزیزان، رویدادهای بسیار استرس‌زا، ترسناک یا ناراحت کننده‌ای هستند که می‌توانند باعث بروز اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شوند. درمان تروما و بهبود روانی از چنین تجربه‌های تلخی نیازمند درمان تخصصی توسط متخصص روانپزشک است.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک اختلال اعصاب و روان است که به دنبال تجربه‌های آسیب‌زا یا مشاهدهٔ رویدادهای استرس‌زا در برخی از افراد بروز می‌کند. یادآوری تجربهٔ آسیب‌زا و تکرار آن در ذهن، کابوس و اختلال در خواب، اضطراب شدید، افکار غیرقابل کنترل در مورد رویداد تروماتیک از شایع‌ترین علائم اختلال استرس پس از سانحه هستند. درمان تروما در افرادی که علائم دارند، برای بهبود عملکرد فرد حیاتی است. درمان تروما و بهبود روانی با کمک مشاوره پس از تروما، قدم مهمی برای رهایی از این افکار و علائم است.
علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
علائم اختلال استرس پس از سانحه ممکن است در عرض یک ماه پس از رویداد آسیب‌زا شروع شوند، اما گاهی اوقات، علائم تا سال‌ها پس از رویداد ظاهر نمی‌شوند. علائم اختلال استرس پس از سانحه، عملکرد اجتماعی و کاری فرد را مختل می‌کنند و باعث بروز مشکل در روابط فرد می‌شوند. این علائم حتی می‌توانند بر عملکرد افراد در انجام کارهای روزمره تاثیر بگذارند. بنابراین، نقش مشاوره در بازیابی روانی پس از حادثه و درمان تروما از اهمیت بالایی برخوردار است.
علائم اختلال اضطراب پس از سانحه به چهار گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند: ۱- خاطرات مزاحم؛ ۲- اجتناب؛ ۳- تغییرات منفی در تفکر و خلق‌و‌خو؛ ۴- تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی و واکنش‌پذیری. علائم می‌تواند در هر فرد متفاوت بروز کند یا در طول زمان تغییر کند. در ادامه به بررسی هر گروه از علائم می‌پردازیم.
خاطرات مزاحم
متخصص روانپزشک در مشاوره پس از تروما دربارهٔ خاطرات مزاحم و علائمی که به یادآوری مجدد رویداد تلخ و آسیب‌زا مربوط می‌شود، سوال می‌پرسد. خاطرات مزاحم به اشکال مختلف پدیدار می‌شوند، از جمله:
- مرور ناخواسته و مکرر خاطرهٔ تلخ سانحهٔ تروماتیک در ذهن.
- احساس شبیه به تجربهٔ مجدد، نزدیک به واقعیت و ناگهانی رویداد آسیب‌زا به گونه‌ای که انگار دوباره در حال اتفاق افتادن است (فلش بک).
- کابوس‌های ترسناک و ناراحت‌کننده در مورد سانحهٔ تروماتیک از قبیل سیل، زلزله، تصادف، مرگ عزیزان، تجاوز.
- واکنش‌های عاطفی شدید یا رفتارهای پرخاشگرانه در پاسخ به چیزی که فرد را به یاد رویداد آسیب‌زا می‌اندازد.
با کمک بهترین روش‌های بهبود روانی پس از تجربه آسیب زا، می‌توان به درمان تروما کمک کرد و دفعات و شدت کابوس‌ها و مرور مکرر حادثه را کاهش داد.
اجتناب
علائم اجتناب عبارتند از:
- تلاش برای اجتناب از فکر‌کردن یا صحبت‌کردن در مورد رویداد تروماتیک
- اجتناب از مکان‌ها، افراد، فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی که فرد را به یاد سانحهٔ آسیب‌زایی که تجربه کرده است، می‌اندازد.
تغییرات منفی در تفکر و خلق‌و‌خو
تغییرات منفی در تفکر و خلق‌و‌خو شامل موارد زیر است:
- افکار منفی در مورد خود، دیگران یا جهان
- ناامیدی نسبت به آینده
- اختلال در حافظه، از جمله به یاد نیاوردن جنبه‌های مهم رویداد تروماتیک
- مشکل در حفظ روابط صمیمانه
- احساس جدایی و دوری از خانواده و دوستان
- از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت‌هایی که پیش از این لذت‌بخش بودند.
- مشکل در تجربهٔ احساسات مثبت
- بی‌حسی عاطفی
درمان تروما می تواند به بهبود خلق‌و‌خو و حفظ روابط کمک کند.
تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی و واکنش‌پذیری
تغییر واکنش‌های فیزیکی و احساسی که علائم برانگیختگی نیز نامیده می‌شود، شامل موارد زیر است:
- افزایش سطح اضطراب و واکنش ترس و وحشت ناگهانی
- بودن در حالت آماده باش
- رفتارهای آسیب‌زننده به خود مانند سوء مصرف الکل یا رانندگی با سرعت زیاد
- اختلال در خواب
- اختلال در تمرکز
- تحریک پذیری، رفتارهای پرخاشگرانه و عدم کنترل خشم
- احساس گناه یا شرم شدید
درمان و بازیابی پس از تروما در کنترل خشم و کاهش تحریک‌پذیری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، نقش مهمی ایفا می‌کند.
آیا مراجعه به روانپزشک برای درمان تروما و بهبود روانی پس از تجربه‌های تروماتیک لازم است؟
بهترین روش‌های بهبود روانی پس از تجربه آسیب زا با توجه به نوع علائم، مدت زمان تجربهٔ علائم و شدت آن‌ها متفاوت است. در صورت مشاهدهٔ علائم زیر، مشاورهٔ روانپزشکی پس از تروما توصیه می‌شود:
- وجود افکار و احساسات آزاردهنده به مدت بیش از یک ماه
- وجود علائم شدید و آزاردهنده
- ناتوانی در کنترل علائم و افکار و از دست دادن کنترل بر شرایط
- اختلال در عملکرد روزمره
- افکار خطرناک از جمله افکار آسیب به خود
درمان تروما و بهبود روانی در اسرع وقت می‌تواند از بدتر‌شدن علائم PTSD جلوگیری کند و به فرد کمک کند به زندگی نرمال خود بازگردد.
درمان تروما برای بهبود روانی چیست؟
بازیابی پس از تروما در PTSD به بیمار کمک می‌کند عملکرد بهتری داشته باشد و کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورد. درمان اصلی در اختلال استرس پس از سانحه، مشاوره پس از تروما یا همان روان‌درمانی است. البته دارودرمانی در کنار روان‌درمانی برای برخی از بیماران توصیه می‌شود. اهداف روان‌درمانی عبارتند از:
- آموزش مهارت‌های مدیریت علائم
- کمک به مثبت‌اندیشی دربارهٔ خود، دیگران و جهان
- یادگیری راه‌های مقابله با علائم در صورت بروز مجدد علائم
- درمان سایر مشکلات مرتبط با تجربیات تروماتیک، مانند افسردگی، اضطراب، یا سوء‌مصرف الکل و مواد مخدر.
نقش مشاوره در بازیابی روانی پس از حادثه چیست؟
برخی از انواع روان‌درمانی که در مشاوره پس از تروما و با هدف بازیابی پس از تروما انجام می‌شوند، عبارتند از:
درمان از طریق مواجهه
هدف از درمان از طریق مواجهه، آموزش راه‌های کنار آمدن با موقعیت‌ها و خاطراتی که به نظر ترسناک هستند، است. مواجهه‌درمانی، تدریجی و کنترل‌شده انجام می‌شود و برای کاهش دفعات فلش بک و کابوس‌ها مفید است.
درمان شناختی
هدف از درمان شناختی، آموزش راه‌های تفکر یا همان الگوهای شناختی است. به عنوان مثال، بیمار می‌تواند باورهای منفی خود را درباره خود و خطر وقوع دوبارهٔ اتفاق تروماتیک، بشناسد.
دارو درمانی برای بازیابی پس از تروما
یکی از تکنیک‌های عملی برای بهبود روانی پس از تروما و همچنین یکی از راه‌های موثر و کاربردی برای درمان فوبیا، دارودرمانی در کنار مشاورهٔ روانپزشکی پس از تروما است. برخی از داروهایی که به بهبود روانی و کنترل علائم PTSD کمک می‌کنند، عبارتند از:
- داروهای ضد‌افسردگی
- داروهای ضد‌اضطراب
- برخی از داروهایی که برای درمان فشار خون استفاده می‌شوند، به بهبود کابوس‌ها کمک می‌کنند.
چگونه تروما روانی را بازیابی کنیم؟
اگر یک تجربهٔ تروماتیک و تلخ داشته‌اید و دچار استرس و سایر علائمی هستید که زندگی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند، کمک گرفتن از مشاورهٔ روانپزشکی پس از تروما توصیه می‌شود. مشاوره با روانپزشک آنلاین به شما کمک می‌کند بهترین روش‌های بهبود روانی پس از تجربه آسیب زا را بشناسید و پس از درمان تروما، به روال طبیعی زندگی بازگردید.
