مهاجمان مغز؛ تاثیر تومورهای مغزی بر سیستم عصبی و راههای پیشگیری و درمان
تومور مغزی، در واقع رشد غیرطبیعی یا ایجاد تودهای از سلولها، درون مغز یا نواحی اطراف آن است. گاهی این تومورها در ستون فقرات هم شکل میگیرند و درمجموع، این نوع تومورها را «تومورهای سیستم عصبی مرکزی» یا همان CNS مینامند. تومورهای مغزی به دو دسته کلی، بدخیم (سرطانی) و خوشخیم (غیر سرطانی) تقسیم میشوند.
برخی از تومورهای مغزی با سرعت زیادی رشد میکنند، درحالیکه برخی دیگر روند رشد کندتری دارند. جالب است بدانید که تنها حدود یکسوم تومورهای مغزی، سرطانی هستند. بااینحال، چه تومور بدخیم باشد و چه خوشخیم، اگر بهاندازه کافی بزرگ شود، میتواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد و باعث ایجاد فشار روی اعصاب، رگهای خونی یا بافتهای اطراف شود؛ همین فشارها باعث بروز علائم عصبی و مشکلات جسمی میشود. در چنین شرایطی تشخیص دقیق و اقدام بهموقع اهمیت زیادی دارد. مراجعه به یک متخصص جراحی مغز و اعصاب میتواند مسیر درمانی مناسب را مشخص کند و از عوارض جدی جلوگیری نماید. در ادامه این مقاله، قصد داریم تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی، علائم، درمان و راههای پیشگیری از آن را بیان کنیم.
تومور مغزی چگونه بر سیستم عصبی تأثیر میگذارد؟
تومور مغزی میتواند اثرات قابل توجهی بر سیستم عصبی داشته باشد که ریشه در تخریب بافتهای سالم مغز، فشار به نواحی اطراف، افزایش فشار داخل جمجمه و اختلال در جریان مایع مغزی نخاعی دارد. تأثیر تومورهای مغزی بر عملکرد عصبی، میتوانند علائمی چون ضعف یا فلج عضلات یک طرف بدن، مشکلات در تعادل و هماهنگی حرکتی، اختلالات بینایی و شنوایی، اختلالات حافظه و شناختی، تغییرات در شخصیت و خلق و خو، اختلال در تکلم و درک گفتار، سردردهای شدید و حتی تشنج را به همراه داشته باشند.
این علائم تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی، بسته به محل تومور در مغز، میتواند متفاوت باشد. مثلا تومور در لوب پیشانی ممکن است مشکلات حافظهای و تغییرات رفتاری ایجاد کند، درحالیکه تومور در مخچه منجر به اختلالات در تعادل میشود.
بهعلاوه، فشاری که تومور بر اعصاب بینایی یا نواحی مرتبط وارد میکند، میتواند به تاری دید، دوبینی یا حتی از دست دادن کامل بینایی منجر شود. در موارد شدیدتر، افزایش فشار داخل جمجمه، باعث کاهش سطح هوشیاری یا حتی فلج کامل میشود.
تفاوت بین تومورهای خوشخیم و بدخیم مغزی چیست؟
تومورهای مغزی خوشخیم مانند مننژیوما، معمولا با سرعت کمتری رشد میکنند و به بافتهای اطراف حمله نمیکنند. این نوع تومورها اغلب پس از جراحی بهطور کامل برداشته میشوند و احتمال بازگشت آنها کم است. همچنین، چون این تومورها به بافتهای اطراف خود نمیچسبند، بهراحتی قابل جابهجایی هستند و معمولا خطر کمتری برای بیمار ایجاد میکنند.
اما تومورهای مغزی بدخیم مانند گلیوما، بهطور قابل توجهی سریعتر رشد میکنند و به بافتهای مجاور حمله میکنند. این تومورها میتوانند سلولهای سرطانی خود را از طریق خون یا سیستم لنفاوی به سایر بخشهای بدن منتقل و در نتیجه تومورهای جدیدی ایجاد کنند. حتی پس از درمان، احتمال عود این تومورها وجود دارد. تومورهای بدخیم خطرات بیشتری دارند و درمان آنها نیازمند جراحی، شیمیدرمانی یا پرتودرمانی است.
علائم هشداردهنده تومورهای مغزی کدامند؟
برخی از افراد مبتلا به تومور مغزی، ممکن است هیچ نشانهای نداشته باشند؛ بهویژه اگر تومور کوچک باشد و فشاری به بافتهای اطراف مغز وارد نکند. اما وقتی علائم اولیه تومورهای مغزی ظاهر میشوند، بسته به محل قرارگیری، اندازه و نوع تومور، میتوانند متفاوت باشند. برخی از شایعترین علائم تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی عبارتاند از:
- سردردهایی که معمولا صبحها شدیدتر هستند یا ممکن است نیمهشب فرد را از خواب بیدار کنند.
- تشنج، حتی اگر قبلا فرد سابقهای نداشته است.
- فرد در تفکر، صحبتکردن یا درک صحبتهای دیگران مشکل دارد.
- در شخصیت یا رفتار فرد بیمار تغییراتی مشاهده میشود.
- یک طرف بدن فرد بیمار، ضعف پیدا میکند یا فلج میشود.
- فرد مبتلا در تعادل مشکل پیدا میکند و سرگیجه دارد.
- مشکلات بینایی مثل دید تار یا دوبینی در فرد بروز میکند.
- شنوایی فرد کاهش پیدا میکند و گاهی صداهای غیرواقعی میشنود.
- فرد در صورت خود، بیحسی یا احساس سوزنسوزنشدن دارد.
- بدون دلیل مشخصی، حالت تهوع یا استفراغ دارد.
- فرد مبتلا درگیر سردرگمی یا گیجی ذهنی است.
اگر شما هم، هر یک از این علائم تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی را تجربه کردید، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام، کمک بزرگی در درمان مؤثر بیماری میکند.
روشهای درمانی مؤثر برای تومورهای مغزی چیست؟
روشهای درمان تومورهای سیستم عصبی، به عوامل گوناگونی همچون محل دقیق تومور، اندازه آن، نوع سلولهای تشکیلدهنده، تعداد تومورها، سن فرد و وضعیت کلی سلامت او بستگی دارد؛ تومورهای خوشخیم مغزی معمولا با جراحی قابل درمان هستند.
درضمن در بسیاری از موارد پس از برداشتن کامل تومور، احتمال بازگشت آن بسیار کم است. البته، این مسئله تا حد زیادی به این بستگی دارد که آیا جراح میتواند بدون آسیب به نواحی حساس مغز، تومور را بهطور کامل خارج کند یا خیر.
نکتهای که باید به آن توجه داشت این است که برخی روشهای درمانی که برای بزرگسالان مناسب هستند، ممکن است برای کودکان بهویژه کودکان زیر 5 سال مناسب نباشند. برای مثال پرتودرمانی رشد طبیعی مغز کودک را دچار اختلال میکند.
در بسیاری از موارد، پزشکان ترکیبی از روشهای درمان تومورهای سیستم عصبی استفاده میکنند تا بهترین نتیجه حاصل شود. در ادامه، به رایجترین شیوههای درمانی تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی اشاره میکنیم:
جراحی مغز (کرانیوتومی)
درصورت امکان، جراحان تلاش میکنند که تومور را از مغز خارج کنند. این کار با دقت بسیار بالا و در شرایطی انجام میشود که گاهی حتی بیمار در حین عمل بیدار است (اما هیچ دردی احساس نمیکند)، تا عملکرد نواحی حیاتی مغز تحت تاثیر قرار نگیرد.
پرتودرمانی
در این روش درمانی تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی، از اشعههای پرقدرت (معمولا اشعه ایکس) برای نابودکردن سلولهای تومور یا کوچککردن آن استفاده میشود.
رادیوسرجری
رادیوسرجری، در واقع نوعی پرتودرمانی بسیار متمرکز است که با استفاده از پرتوهای دقیق (مثل گامانایف یا پروتونتراپی) تومور را هدف میگیرد. در این روش نیازی به بریدگی یا باز کردن جمجمه ندارند.
براکیتراپی
در این شیوه درمانی تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی، کپسولها یا دانههای رادیواکتیو مستقیما درون یا نزدیک تومور قرار داده میشوند تا سلولهای سرطانی از بین بروند. این روش بیشتر برای تومورهایی با مکان مشخص و محدود کاربرد دارد.
شیمیدرمانی
شیمیدرمانی، شامل داروهایی است که برای نابودی سلولهای سرطانی در مغز و بدن استفاده میشوند. این داروها ممکن است بهصورت قرص یا تزریق وریدی مصرف شوند. در برخی موارد، پزشک پس از جراحی شیمیدرمانی را برای پاکسازی سلولهای باقیمانده تجویز میکند.
ایمونوتراپی
در اینگونه روشهای درمان تومورهای سیستم عصبی، از توانایی سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سلولهای سرطانی استفاده میشود. هدف این است که سیستم دفاعی بدن تقویت شود تا بتواند بهتر با تومور مبارزه کند.
درمانهای هدفمند
درمان هدفمند، داروهایی را بهکار میگیرد که فقط سلولهای سرطانی را شناسایی و هدف قرار میدهند، بدون آن که به سلولهای سالم آسیب برسانند. این روش بهویژه برای کسانی مناسب است که تحمل عوارض شیمیدرمانی را ندارند.
نظارت فعال (انتظار هوشیارانه)
اگر تومور بسیار کوچک باشد و هنوز علائمی ایجاد نکرده باشد، پزشک ممکن است بهجای شروع درمان فوری، تصمیم به پایش منظم و دقیق تومور بگیرد؛ سپس درصورت رشد یا تغییر، درمان مناسب را آغاز میکند. علاوهبر روشهای اصلی درمان تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی، برخی درمانهای حمایتی برای کاهش علائم ناشی از تومور نیز بهکار میروند:
- شانت مغزی: اگر تومور باعث افزایش فشار در جمجمه شود، گاهی لازم است با جراحی یک لوله نازک (شانت) در مغز کار گذاشته شود. با این کار مایع اضافی تخلیه و از فشار بر بافت مغز کاسته میشود.
- داروها (مانیتول و کورتیکواستروئیدها): این داروها میتوانند با کاهش تورم اطراف تومور، فشار داخل مغز را کم کرده و علائم بیمار را کنترل کنند.
- مراقبت تسکینی: این نوع مراقبت تخصصی، بر بهبود کیفیت زندگی بیمار تمرکز دارد و با کاهش درد و ناراحتی، به فرد و خانوادهاش کمک میکند تا با شرایط بیماری بهتر کنار بیایند.
آیا میتوان از بروز تومورهای مغزی پیشگیری کرد؟
هرچند هنوز راههای پیشگیری از تومورهای مغزی بهصورت قطعی وجود ندارد، اما اتخاذ سبک زندگی سالم، میتواند نقش مهمی در حفظ سلامت مغز و کاهش ریسک ابتلا به تومورها ایفا کند. این نکات جایگزین توصیههای پزشکی تخصصی نیستند، اما میتوانند گامی مؤثر در جهت ارتقای سلامت کلی بدن و مغز باشند. در ادامه، چند توصیه کاربردی آوردهایم:
- تغذیه سالم: رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی، یکی از پایههای اصلی پیشگیری از بسیاری از بیماریها، ازجمله تومورهای مغزی است. در این راستا مصرف میوهها، سبزیجات تازه، غلات کامل و پروتئینهای سالم (مانند ماهی، مرغ بدون پوست و حبوبات) توصیه میشود.
مواد غذایی سرشار از آنتیاکسیدان و ترکیبات ضد التهابی، مانند انواع توتها، سبزیجات برگدار و ماهیهای چرب، میتوانند نقش محافظتی در برابر آسیبهای سلولی ایفا کنند. در مقابل، باید از مصرف بیش از حد غذاهای فرآوریشده، چربیهای اشباع و قندهای افزوده پرهیز کرد.
- تحرک بدنی: فعالیت بدنی منظم نهتنها به سلامت قلب و عروق کمک میکند، بلکه برای عملکرد بهتر مغز نیز ضروری است. هدفگذاری برای حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در هفته، بههمراه تمرینهای قدرتی دو بار در هفته، نقش مؤثری در حفظ سلامت مغز دارد.
- ذهن را فعال نگه دارید: همانطور که بدن به تحرک نیاز دارد، ذهن نیز به تمرین و فعالیت نیازمند است. مطالعه، حل جدول، یادگیری مهارتهای جدید یا حتی معاشرت با دیگران، میتواند به تقویت عملکرد مغز کمک کند. مشارکت مداوم در فعالیتهای ذهنی، باعث تقویت حافظه میشود که میتواند در برابر آسیبهای مغزی محافظت ایجاد کند.
- دوری از سموم و مواد مضر: قرارگرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی و آلایندهها ممکن است ریسک ابتلا به تومورها را افزایش دهد. تا حد امکان، استفاده از محصولات ارگانیک، محدودکردن تماس با شویندههای شیمیایی قوی و خودداری از مصرف سیگار و الکل زیاد، از اقدامات مهم پیشگیرانه محسوب میشوند.
- مدیریت استرس را جدی بگیرید: استرسهای مزمن تاثیرات منفی متعددی بر بدن و ذهن میگذارند. بهکارگیری روشهایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا و وقتگذرانی با عزیزان، میتواند به کاهش فشار روانی کمک کند. حفظ تعادل بین کار و زندگی و اختصاص زمانی برای فعالیتهایی که به شما حس آرامش میدهند، در این مسیر بسیار موثر است.
سریعترین راه بررسی علائم تومور مغزی توسط پزشک متخصص
هرچند رعایت سبک زندگی سالم نقش مهمی در کاهش ریسک ابتلا دارد، اما نباید جایگزین بررسیهای پزشکی و نظارت بالینی شود. در صورتی که دچار سردردهای مکرر، اختلالات بینایی، سرگیجه یا سایر علائم عصبی غیرعادی شدید، توصیه میشود بدون تعلل به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
در حقیقت تشخیص زودهنگام، شانس موفقیت شما در درمان را به میزان چشمگیری افزایش میدهد. همچنین از بروز عوارض جدیتر تأثیر تومور مغزی بر سیستم عصبی جلوگیری میکند. برای بررسی هر چه سریعتر علائم و تجویز آزمایشهای لازم میتوانید از مشاوره تلفنی دکتر مغز و اعصاب در پلتفرم معتبری همچون تلفن خونه کمک بگیرید. این پلتفرم دسترسی شما را به حرفهایترین متخصصان آسان کرده است.
نتیجهگیری
تومورهای مغزی، چه خوشخیم و چه بدخیم، میتوانند تاثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی فرد بگذارند. ازآنجاکه مغز مرکز فرماندهی بدن است، هرگونه اختلال یا فشار ناشی از رشد تومور، بهطور مستقیم بر سیستم عصبی اثر میگذارد. این تاثیر میتواند در قالب مشکلات حرکتی، بینایی، حافظه، تمرکز یا حتی تغییرات خلقوخو ظاهر شود.
بنابراین، توجه به علائم غیرعادی و دریافت مشاوره تخصصی از پزشک، گامی حیاتی در مسیر تشخیص زودهنگام و درمان موثر است. درضمن اگر علائم غیرعادی همچون سردردهای مکرر، اختلالات بینایی، سرگیجه یا سایر علائم عصبی غیرعادی شدید داشتید فورا به پزشک مراجعه کنید.
