چاقی در کمین کودک شماست؛ علت چاقی در کودکان و روشهای پیشگیری از آن
چاقی کودکان، یکی از مشکلات بهداشتی روبهرشد است که میتواند تاثیرات طولانیمدتی بر سلامت جسمی و روانی آنها داشته باشد. این وضعیت، زمانی رخ میدهد که وزن کودک از معیارهای استاندارد برای سن، قد و جنسیتش بالاتر برود.
به عبارت دیگر، چاقی کودک به معنای داشتن شاخص توده بدنی (BMI) در سطح 95 درصد یا بیشتر از حد معمول است. این عدد با توجه به سن و جنس کودک متفاوت در نظر گرفته میشود؛ زیرا ترکیب بدنی آنها در طول زمان تغییر میکند. در نتیجه، محاسبه BMI در کودکان، نیاز به نمودارهای خاصی دارد تا بتوان ارزیابی دقیقی از وضعیت سلامت آنها داشت.
چاقی کودکان، بهدلایل مختلفی مانند رژیم غذایی ناسالم، کمتحرکی، ژنتیک، عوامل محیطی و اجتماعی رخ میدهد. مشکلات روانی نیز میتواند باعث افزایش مصرف غذاهای ناسالم و در نتیجه چاقی شوند. در ادامه این مقاله از تلفن خونه، قصد داریم به بررسی علت چاقی کودکان، روشهای درمان و نحوه پیشگیری از آن بپردازیم.
📞 برای مشاوره با متخصص اطفال و دریافت راهکارهای اختصاصی، میتوانید همین حالا اقدام کنید.
دلایل اصلی چاقی در کودکان چیست؟
بهطور کل کودکان برای رشد و نمو، به میزان معینی کالری نیاز دارند؛ ولی زمانی که مقدار کالری دریافتی بیش از میزان مصرف آن شود، بدن این کالری اضافی را بهصورت چربی در بافتهای مختلف ذخیره میکند.
البته عوامل متعددی بر میزان مصرف غذا، نوع تغذیه و نحوه پردازش انرژی توسط بدن تاثیر میگذارند. همچنین بدن هر کودک شرایط منحصربهفرد خود را دارد و برخی از کودکان بهدلایل مختلف، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به چاقی قرار دارند.
اما برخلاف تصورات رایج، چاقی کودکان نتیجه تنبلی یا ضعف اراده نیست. پس چرا کودکان با توجه به این نکات چاق میشوند. برای پاسخ به این سوال در ادامه علت چاقی کودکان را بهطور کامل بررسی کردهایم.
ژنتیک و اپیژنتیک
عوامل ژنتیکی، نقش قابل توجهی در افزایش احتمال ابتلای کودکان به چاقی دارند. در حقیقت کودکانی که والدین یا خواهر و برادر بیولوژیکی آنها دارای اضافه وزن هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چاقی قرار میگیرند.
مطالعات علمی نشان دادهاند که ژنهای مختلفی، میتوانند در علت چاقی کودکان نقش داشته باشند. البته داشتن پیشینه خانوادگی چاقی، بهتنهایی به معنای ابتلای حتمی کودک به چاقی نیست.
از سوی دیگر، اپیژنتیک به مطالعه تاثیر رفتارها و محیط زندگی بر نحوه عملکرد ژنها میپردازد. کودکانی که در معرض ناملایماتی نظیر خشونت، تبعیض نژادی یا شرایط استرسزا قرار دارند، ممکن است دچار تغییراتی در ژنهای خود شوند. این تغییرات بر متابولیسم و سیستم ایمنی آنها اثر گذاشته و خطر چاقی را در آنها افزایش میدهد.
سایر عوامل اپیژنتیکی موثر بر چاقی کودکان عبارتاند از:
- اضافه وزن یا چاقی یکی از والدین پیش از بارداری
- ابتلای مادر به دیابت بارداری
- افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری
عوامل خانوادگی و محیط خانه
سبک زندگی خانوادگی و شرایط حاکم بر محیط خانه، میتوانند نقش عمدهای در علل چاقی در کودکان داشته باشند. برخی از این عوامل عبارتاند از:
- نوع و مقدار غذایی والدین یا سرپرستان برای کودک
- مصرف مداوم نوشیدنیهای شیرین
- مصرف وعدههای غذایی بزرگتر از حد نیاز
- تمایل به خوردن غذاهای فرآوریشده و تنقلات ناسالم
- صرف غذا در رستوران بهجای پختوپز در منزل
- استفاده بیشازحد از وسایل الکترونیکی و زمان زیاد مقابل صفحه نمایش
- کاهش فعالیت فیزیکی و سبک زندگی بیتحرک
- نداشتن خواب کافی و باکیفیت
- قرارگرفتن در معرض دود سیگار (دود دستدوم)
- تجربههای تلخ و آسیبزای دوران کودکی (ACEs)
عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت
شرایط اجتماعی و اقتصادی که کودک و خانوادهاش در آن زندگی میکنند؛ نقش مهمی در تعیین وضعیت سلامت عمومی و احتمال ابتلا به چاقی دارند. این شرایط که به «عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت» (SDoHs) معروفاند، شامل محل زندگی، وضعیت تحصیلی، فرصتهای شغلی و امکانات رفاهی جامعه هستند.
برای مثال:
- نزدیکی محل زندگی به رستورانهای فستفود
- نبود وسایل حملونقل عمومی مناسب
- فقدان حمایت اجتماعی
- نبود دسترسی کافی به مکانهای تفریحی یا پارکهایی امن برای فعالیت جسمی کودک
- تغذیه نامناسب در مدارس یا مهدکودکها
تاثیر فرهنگ و تبلیغات
تبلیغات گسترده غذاهای ناسالم، بهویژه توسط برندهای فستفود، تاثیر زیادی بر رفتار غذایی کودکان دارد. این تبلیغات اغلب از طریق تلویزیون، اینترنت و فروشگاهها کودکان را هدف قرار میدهند. پژوهشها نشان دادهاند که حتی قرارگیری کوتاهمدت کودکان در معرض این تبلیغات، میتواند باعث افزایش مصرف این نوع مواد غذایی شود.
شرایط پزشکی و سلامت
اگرچه کمتر رایج است، اما برخی مشکلات پزشکی نیز میتوانند علت چاقی کودکان شوند. اختلالات هورمونی مانند:
- کمکاری تیروئید
- تومور هیپوتالاموس
- کمبود هورمون رشد
- سندرم کوشینگ
و همچنین شرایط ژنتیکی نادر نظیر:
- سندرم پرادر ویلی
- سندرم Bardet-Biedl
- سندرم آلستروم
- کمبود مادرزادی لپتین یا PCSK1
روشهای درمان چاقی در کودکان
در روند درمان چاقی کودکان، نخستین گام، ارزیابی دقیق وضعیت سلامت کودک توسط تیم درمانی است. ارائهدهنده خدمات سلامت با بررسی شاخص توده بدنی (BMI)، عوامل خطرساز و پیامدهای جسمی و روانی، تشخیص میدهد که آیا وزن کودک موجب تهدیدی برای سلامتیاش شده یا خیر. در صورت لزوم، خانواده میتواند اجرای یک برنامه درمانی منسجم را مد نظر قرار دهد.
برای انتخاب بهترین مسیر درمان و دریافت مشاوره پزشکی آنلاین تخصصی، میتوانید از طریق تلفنخونه روند درمان را اصولی آغاز کنید.
برنامههای تخصصی درمان چاقی در کودکان، معمولا توسط تیمی چند رشتهای از کارشناسان سلامت اجرا میشوند. در چنین برنامههایی، حضور متخصصان زیر رایج و مفید است:
- پزشکان کودکان
- کارشناسان تغذیه با مدرک معتبر
- فیزیوتراپیستها یا کارشناسان فیزیولوژی ورزشی
- پزشکان عمومی یا پزشکان خانواده
- پرستاران با صلاحیت بالینی
- روانشناسان کودک
- روانپزشکان متخصص کودکان
درمان اصولی چاقی کودکان، غالبا شامل مجموعهای از اقدامات هماهنگ، پیوسته و بلندمدت است. مهمترین مؤلفههای این درمان عبارتاند از:
- ارائه درمان متمرکز و مستمر: بهجای اقدامات مقطعی، رویکردی طولانیمدت برای رسیدن به تغییرات پایدار در نظر گرفته میشود.
- پایش مداوم سلامت جسمی و روانی کودک: مشکلاتی مانند دیابت، فشار خون بالا، افسردگی یا اضطراب باید در فرآیند درمان مدنظر قرار گیرند.
- شناسایی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت: دسترسی محدود به غذاهای سالم و مقرونبهصرفه یا نبود امکانات تفریحی ازجمله عوامل موثر بر چاقی کودک هستند که باید در نظر گرفته شوند.
- استفاده از رویکردهای بدون قضاوت و انگزنی: شخصیت کودک و شرایط ویژه خانواده او باید با احترام و درک کامل لحاظ شوند.
- بهکارگیری مصاحبه انگیزشی: این روش به افزایش انگیزه کودک و خانواده برای تغییر رفتار، بهبود عادات غذایی و افزایش فعالیت بدنی کمک میکند.
- تعیین اهداف درمانی مشخص: کاهش یا بهبود عوارض مرتبط با اضافهوزن، ارتقاء کیفیت زندگی و تقویت اعتمادبهنفس و تصویر ذهنی مثبت از بدن ازجمله این اهداف هستند.
- ترکیب درمانهای رفتاری با دارو یا جراحی درصورت نیاز: در برخی موارد خاص و با تشخیص پزشک، ممکن است داروهای کاهنده وزن یا جراحیهای متابولیک در دستور کار قرار گیرند.
- تنظیم پیوسته برنامه درمانی براساس تغییرات شرایط فرد و خانواده: درمان چاقی کودکان باید انعطافپذیر باشد و با رشد و تحول نیازهای او مطابقت پیدا کند.
اهمیت درمان رفتاری فشرده و سبک زندگی (IHBLT)
متخصصان درمان چاقی در کودکان، استفاده از رویکرد «درمان سبک زندگی و رفتار بهداشتی فشرده» (IHBLT) را بهعنوان یکی از موثرترین شیوهها توصیه میکنند. این روش، خانواده را در مسیری یاری میدهد که بتواند به تدریج رفتارهای سالمتری در زمینه تغذیه و تحرک جسمی برای فرزند خود ایجاد کند.
این نوع درمان زمانی اثربخشتر است که:
- بهصورت حضوری و چهرهبهچهره انجام شود.
- تمام اعضای خانواده در آن مشارکت داشته باشند.
- در قالب جلساتی بهمدت دستکم ۲۶ ساعت در طی ۳ تا ۱۲ ماه برگزار شود.
- مباحثی همچون تغذیه سالم، فعالیت بدنی هدفمند و مهارتهای تغییر رفتار را شامل گردد.
تغذیه مناسب برای کودکان
کودکان معمولا هر آنچه در دسترسشان باشد را میخورند. پس بهتر است در خانه مواد غذایی مغذی آماده کنید تا ناخودآگاه به انتخابهای سالم عادت کنند. چند تغذیه مناسب برای کودکان شامل:
- در طول روز از میوهها و سبزیجات استفاده کنید؛ حداقل 5 وعده در روز توصیه میشود.
- میانوعدههایی مثل میوه تازه، ماست کمچرب، کراکر سبوسدار یا کره بادامزمینی را در دسترس قرار دهید.
- منابع پروتئین با کیفیت مثل تخممرغ، ماهی، حبوبات یا گوشتهای کمچرب را وارد برنامه غذایی کنید.
- نان و غلات کامل را جایگزین نمونههای سفید و فرآوری شده کنید تا فیبر بیشتری دریافت شود.
- فستفود و خوراکیهای سرخکرده را بهطور قابلتوجهی کاهش دهید و در عوض، روشهای پخت سالم مثل بخارپز یا گریل را امتحان کنید.
- نوشیدنیهای شیرین را محدود کنید و تا جایی که ممکن است مصرف آب و شیر کمچرب را افزایش دهید.
بهیاد داشته باشید، منع کامل برخی غذاها نتیجه عکس دارد؛ به جای حذف مطلق، از اصل تعادل استفاده کنید.
چگونه از چاقی کودکان پیشگیری کنیم؟
نکتهای بسیار مهم که باید همواره به خاطر سپرد این است که، مسئولیت پیشگیری چاقی کودکان، تنها بر دوش خانوادهها نیست؛ بلکه نیازمند مشارکت و همکاری گسترده نهادهای مختلف ازجمله دولتهای محلی و ملی، نظام آموزشی، نهادهای اجتماعی و حتی بخش خصوصی است.
یکی از این نهادهای خصوصی پلتفرم تلفن خونه است که دسترسی شما را به بهترین دکتر آنلاین متخصص کودکان آسان کرده است. درصورتیکه در انتخاب یا تهیه مواد غذایی مناسب برای فرزند خود با تردید دارید، توصیه میکنیم از مشورت با پزشک اطفال در این استفاده کنید. پزشک میتواند کودک را به یک کارشناس تغذیه ارجاع دهد یا منابع و مراکزی در جامعه معرفی کند که امکان دسترسی به گزینههای غذایی سالم را فراهم میکنند.
روشهای پیشگیری از چاقی کودکان
برای پیشگیری از چاقی کودکان روشهای مختلفی وجود دارد که برخی از آنها بهشرح زیر هستند:
- تغذیه نوزاد بهصورت انحصاری با شیر مادر، حداقل تا پایان 6 ماهگی
- تشویق به انجام روزانه فعالیتهای فیزیکی شاد و متناسب با سن کودک
- کاهش زمان استفاده از وسایل دارای صفحه نمایش (تلویزیون، تبلت، موبایل و…) به کمتر از یک تا دو ساعت در روز
- پرهیز از نوشیدنیهای حاوی شکر و محدودکردن مصرف آبمیوههای طبیعی
نتیجهگیری
چاقی کودکان، یک مشکل جدی است که میتواند تاثیرات منفی عمیقی بر سلامت جسمی و روانی کودکان بگذارد. این وضعیت ناشی از عوامل مختلفی مانند تغذیه ناسالم، کمتحرکی، ژنتیک و شرایط محیطی است.
برای مقابله با این مشکل، ضرورت دارد که والدین و مربیان با آگاهی کامل از علل و پیامدهای آن، اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسبی اتخاذ کنند. در صورت مشاهده علائم چاقی کودکان، بهتر است به یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا با بررسی دقیقتر، راهکارهای مناسب درمانی و پیشگیرانهای را برای علت چاقی کودکان دریافت کنید.
