چراغ امید در دستان والدین؛ تشخیص زودهنگام و درمان سرطان خون در کودکان
سرطان خون یا لوسمی در کودکان، یکی از رایجترین انواع سرطان در میان آنها است. این بیماری، در واقع نوعی اختلال در گلبولهای سفید خون (گلبولهایی که وظیفهشان مبارزه با عفونتها و حفظ سلامت بدن است.) به حساب میآید. سرطان خون کودکان از مغز استخوان شروع میشود؛ این بخش نرم و اسفنجی، در مرکز استخوانها قرار گرفته و مسئولیت تولید انواع سلولهای خونی را به عهده دارد.
وقتی کودک دچار سرطان خون میشود، مغز استخوان شروع به ساختن گلبولهای سفید غیرطبیعی و ناقص میکند. این سلولهای ناسالم بهجای کمک به بدن، عملکرد طبیعی سیستم ایمنی را مختل میکنند. سرطان خون کودکان انواع مختلفی دارد و بر اساس سرعت پیشرفت بیماری (حاد یا مزمن) و نوع گلبول سفید درگیر (لنفوسیتی یا میلوسیتی) طبقهبندی میشود. اگر علائمی مانند تبهای مکرر، کبودیهای غیرعادی یا ضعف شدید در کودکتان مشاهده کردید، بهتر است بدون تأخیر به متخصص مراجعه کنید. همین حالا با یک متخصص انکولوژی مشورت کنید تا بهترین مسیر تشخیص و درمان برای فرزندتان انتخاب شود.
در بیشتر موارد، نوع حاد آن در کودکان دیده میشود؛ یعنی بیماری به سرعت پیشرفت میکند و نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. در ادامه این مقاله، به علائم، تشخیص زودهنگام و درمان سرطان خون کودکان خواهیم پرداخت.
انواع مختلف سرطان خون کودکان
سرطان خون کودکان انواع مختلفی دارد که بر اساس دو معیار اصلی زیر دستهبندی میشود:
- سرعت پیشرفت بیماری (حاد (با پیشرفت سریع در طی چند روز یا هفته) و مزمن (پیشرفت کند در طی ماهها یا سالها))
- نوع گلبول سفید درگیر (شامل لنفوسیتها و میلوسیتها)
۱. لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)
این نوع از لوسمی کودکان، رایجترین شکل سرطان خون در کودکان است. به آن «لوسمی لنفوبلاستیک» یا «لوسمی لنفوئیدی» نیز گفته میشود و از لنفوسیتها که نوعی گلبول سفید هستند، منشأ میگیرد.
۲. لوسمی میلوئید حاد (AML)
در این نوع لوسمی کودکان، سلولهای میلوئیدی که مسئول تولید گلبولهای قرمز، پلاکتها و برخی گلبولهای سفید هستند، بهصورت غیرطبیعی تکثیر میشوند. لوسمی میلوژن، گرانولوسیتی یا میلوبلاستیک از دیگر نامهایی است که برای این بیماری به کار برده میشود.
۳. لوسمی میلوئید مزمن (CML)
لوسمی میلوئید مزمن در کودکان بسیار نادر است؛ بیماری بهصورت تدریجی و طی چندین ماه یا سال پیشرفت میکند.
علائم اولیه سرطان خون در کودکان چیست؟
ابتداییترین علائم سرطان خون کودکان، معمولا بهدلیل اختلال در عملکرد مغز استخوان ظاهر میشوند. اما نکته مهم اینجاست، بسیاری از این علائم ممکن است در بیماریهای دیگر هم دیده شوند؛ پس والدین همیشه درصورت مشاهده علائم نگرانکننده سرطان خون کودکان، باید با پزشک متخصص کودکان مشورت کنند.
اما سوالی که پیش میآید این است که علائم سرطلان خون در کودکان چیستند؟ علائم سرطان خون در کودکان متنوع هستندو برخی از رایجترین آنها عبارتاند از:
- کمخونی: وقتی مغز استخوان نتواند گلبولهای قرمز کافی بسازد، خون نمیتواند به اندازه لازم اکسیژن حمل کند. نتیجه اینکه، کودک شما ممکن است همیشه خسته باشد، رنگ پریده به نظر برسد یا حتی تنفسش سریعتر از معمول شود.
- خونریزی یا کبودی بیدلیل: اگر متوجه شدید بدن کودک شما خیلی راحت کبود یا روی پوستش نقاط ریز قرمز رنگی (به نام پتشی) ظاهر میشود را باید جدی جدی بگیرید. این نشانهها میتوانند بهدلیل کاهش پلاکتها و آسیب رگهای خونی کوچک باشند.
- عفونتهای مکرر: لوسمی با گلبولهای سفید سروکار دارد، اما سلولهای سفید غیرطبیعی در این بیماری تولید میشوند و نمیتوانند بهدرستی با عفونتها مقابله کنند. بنابراین کودک شما ممکن است مرتب دچار تب، سرماخوردگی، آبریزش بینی یا سرفه شود.
- درد استخوان یا مفاصل: تجمع سلولهای سرطانی در مغز استخوان، میتواند باعث فشار داخلی و درد استخوان یا مفاصل شود. این درد گاهی بهقدری شدید است که شبیه دردهای آرتریت به نظر میرسد.
- ناراحتیهای شکمی: برخی کودکان دچار درد شکم، بیاشتهایی یا کاهش وزن میشوند. دلیل آن این است که سلولهای لوسمی میتوانند در اندامهایی مثل کبد، کلیه یا طحال جمع شوند و آنها را متورم کنند.
- غدد لنفاوی متورم: گاهی غدد لنفاوی در قسمتهایی مثل گردن، زیر بغل، قفسه سینه یا کشاله ران بزرگتر از حد طبیعی میشوند. این غدد که نقش فیلتر را بازی میکنند، ممکن است سبب تجمع سلولهای سرطانی در این نقطه از بدن کودک شوند.
- مشکلات تنفسی: در نوع خاصی از لوسمی کودکان (T-ALL)، سلولهای سرطانی اطراف غده تیموس پشت استخوان سینه جمع میشوند. این موضوع میتواند باعث خسخس سینه، سرفه یا حتی تنفس دردناک شود. این یکی از آن علائم سرطان خون کودکان است که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد.
چگونه سرطان خون در کودکان را تشخیص دهیم؟
برای تشخیص سرطان خون کودکان، پزشکان فقط به معاینه فیزیکی بسنده نمیکنند. در کنار بررسی کامل سابقه پزشکی کودک، مجموعهای از آزمایشها و تصویربرداریها انجام میشود تا هم نوع دقیق لوسمی کودکان مشخص شود و هم بررسی کنند که آیا بیماری به بخشهای دیگری از بدن سرایت کرده است یا نه.
تمام این اطلاعات در کنار هم، به پزشک کمک میکند تا بهترین و مناسبترین روش درمانی را انتخاب کند. در ادامه، با روشهای تشخیص لوسمی در کودکان آشنا میشوید:
آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان
در این روش که معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام میشود، پزشک با استفاده از یک سوزن باریک و مخصوص، نمونهای از مغز استخوان را از استخوان لگن بیرون میکشد. این نمونه، زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا نوع دقیق سلولهای سرطانی شناسایی شود.
آزمایش شمارش کامل سلولهای خونی (CBC)
این آزمایش تشخیص سرطان خون کودکان، اطلاعات دقیقی درباره تعداد، اندازه و مراحل رشد گلبولهای سفید، قرمز و پلاکتها ارائه میدهد. از طریق این تست، میتوان به اختلالات خونی مشکوک شد.
آزمایشهای تکمیلی خون
برای بررسی عملکرد اندامهایی مثل کبد و کلیه، سطح مواد شیمیایی موجود در خون و همچنین انجام آزمایشهای ژنتیکی، آزمایشهای بیشتری روی نمونه خون انجام میشود.
سیتیاسکن (CT scan)
سیتیاسکن، نوعی تصویربرداری است که با ترکیب اشعه ایکس و رایانه، تصاویر دقیقی از بخشهای مختلف بدن میسازد. این تصاویر، مقطعی یا لایهبهلایه هستند و جزئیاتی بیشتر از یک عکس ساده با اشعه ایکس نشان میدهند.
تصویربرداری با امآرآی (MRI)
در MRI، با استفاده از آهنرباهای قوی، امواج رادیویی و رایانه، تصاویری بسیار دقیق و با کیفیت از اندامهای داخلی گرفته میشود. این روش برای بررسی مغز یا نخاع بسیار کاربردی است.
عکسبرداری با اشعه ایکس
عکسبرداری ساده با اشعه ایکس، میتواند نمایی کلی از استخوانها و برخی بافتهای بدن را نشان دهد. اگر تومور یا مشکلی در استخوانها یا اندامها باشد، این روش تشخیص سرطان خون کودکان، آن را مشخص میکند.
سونوگرافی (اولتراسوند)
با استفاده از امواج صوتی و پردازش رایانهای، تصویری از اندامها، بافتها و رگهای خونی بهدست میآید. این روش بدون درد و ایمن است و برای بررسی طحال، کلیه و کبد، در تشخیص سرطان خون کودکان کاربرد زیادی دارد.
بیوپسی غدد لنفاوی
درصورتیکه غدد لنفاوی بزرگ شده باشند، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد یکی از آنها را با جراحی جزئی و تحت بیحسی موضعی بردارد. این نمونه زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا وجود سلولهای لوسمی در کودکان تایید یا رد شود.
پونکسیون کمری (Spinal Tap)
در این روش که معمولا تحت بیهوشی عمومی، یک سوزن نازک وارد کانال نخاعی در پایین کمر شده و مقداری مایع مغزی-نخاعی (CSF) از آن خارج میشود. این مایع مورد ارزیابی دقیق قرار میگیرد تا مشخص شود آیا سلولهای سرطانی به مغز یا نخاع گسترش یافتهاند یا نه.
آیا سرطان خون در کودکان قابل درمان است؟
درمان سرطان خون کودکان، میتواند متفاوت باشد. پزشک با در نظر گرفتن مجموعهای از عوامل، تصمیم میگیرد که بهترین مسیر درمانی چیست. این تصمیمگیری بر اساس سن کودک، وضعیت عمومی سلامتی، نوع لوسمی، نتایج آزمایشهای ژنتیکی و همچنین میزان پیشرفت بیماری انجام میشود.
حتی میزان تحمل کودک در برابر درمان و ترجیح والدین نیز، در انتخاب مسیر درمانی نقش دارد. اغلب مواقع، درمان از همان ابتدای بروز علائم سرطان خون در کودکان آغاز میشود؛ یعنی زمانی که کودک دچار کمخونی، عفونت یا خونریزی شده است. در ادامه، رایجترین روشهای درمان سرطان خون کودکان را بررسی میکنیم:
۱. شیمیدرمانی (Chemotherapy): یکی از اصلیترین روشهای درمان سرطان خون کودکان، شیمیدرمانی است. داروهای قوی از طریق دهان یا تزریق وریدی وارد بدن میشوند. این داروها سلولهایی را که بهسرعت درحال رشد هستند (مثل سلولهای سرطانی) هدف قرار میدهند. البته ممکن است به سلولهای سالم نیز آسیب بزنند، به همین دلیل عوارض جانبی مثل تهوع، ریزش مو یا ضعف بدن طبیعی در نظر گرفته میشود.
۲. شیمیدرمانی داخل نخاعی: در برخی موارد، داروها مستقیما به ناحیه اطراف نخاع تزریق میشوند. این کار برای از بین بردن سلولهای سرطانی است که احتمال دارد به سیستم عصبی مرکزی نفوذ کرده باشند.
۳. پرتودرمانی (Radiation Therapy): در پرتودرمانی، با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلولهای سرطانی از بین میروند. این روش درمان سرطان خون کودکان، میتواند درد ناشی از تورم در اندامهایی مثل کبد، طحال یا غدد لنفاوی را کاهش دهد و حتی فشار ناشی از رشد بیشازحد مغز استخوان را کم کند.
۴ پیوند مغز استخوان یا سلولهای بنیادی: در این روش، ابتدا شیمیدرمانی سنگین (و گاهی پرتودرمانی) برای از بین بردن سلولهای سرطانی مغز استخوان انجام میشود. سپس سلولهای بنیادی سالم (از اهداکننده یا خود کودک) از طریق تزریق وارد بدن میشوند. این سلولهای تازه به مغز استخوان میروند و شروع به تولید سلولهای خونی سالم میکنند.
۵. درمان بیولوژیک یا ایمونوتراپی: در این روش درمانی سرطان خون در کودکان، از آنتیبادیهای خاصی استفاده میشود که به سلولهای سرطانی حمله میکنند یا سیستم ایمنی را برای مبارزه با سرطان تقویت میکنند. بعضی از این داروها حتی میتوانند داروهای ضدسرطان را بهطور مستقیم به داخل سلولهای بد ببرند.
۶. داروهای حمایتی: برای مقابله با عوارض جانبی درمان (مثل درد، تهوع یا تب)، داروهای کمکی تجویز میشود. این داروها نقش مهمی در افزایش تحمل کودک نسبت به درمان دارند.
۷. انتقال خون: گاهی بهدلیل کاهش گلبولهای قرمز یا پلاکتها، نیاز به انتقال خون وجود دارد. این کار به حفظ سلامت عمومی بدن کودک کمک میکند.
۸. آنتیبیوتیکها: برای جلوگیری از عفونت یا درمان آن، پزشکان ممکن است آنتیبیوتیک تجویز کنند؛ چرا که سیستم ایمنی در طول درمان ضعیفتر میشود.
۹. مراقبتهای پیگیری و پس از درمان: حتی بعد از پایان درمان سرطان خون کودکان، کودک به پیگیریهای منظم نیاز دارد. این بررسیها کمک میکنند تا اگر بیماری بازگشت کرد، زودتر متوجه شوند. همچنین هرگونه عارضه دیررس ناشی از درمان شناسایی و کنترل میشود.
اگر کودکتان به لوسمی کودکان مبتلا است و بهدلیل وضعیت کودک خود و آلودگیهای محیط اطراف مراجعه به پزشک برای شما سخت شده است؛ میتوانید از طریق مشاوره تلفنی کودک در وبسایت معتبری همچون تلفن خونه با متخصص مربوطه صحبت کنید.
نتیجهگیری
سرطان خون کودکان، شاید یکی از ترسناکترین واژههایی باشد که والدین میشنوند، اما این روزها علم پزشکی با سرعتی بینظیر درحال پیشرفت است و هزاران کودک توانستهاند با درمانهای موثر، به زندگی سالم و شاد برگردند. نکته مهم اینجاست که هرچه لوسمی کودکان زودتر تشخیص داده شود، شانس درمان و بهبودی بیشتر خواهد بود.
اگر والدین متوجه علائمی مثل ضعف، کبودی بیدلیل، تبهای مکرر یا خستگی غیرعادی در کودکشان شدند، نباید منتظر بمانند. مراجعه سریع به پزشک و پیگیری جدی علائم، میتواند زندگی کودک را نجات دهد. پس اگر حتی ذرهای شک دارید، همین امروز به پزشک متخصص کودکان مراجعه کنید. شاید تنها یک آزمایش ساده، راه را برای آیندهای روشنتر در درمان سرطان خون کودکان شما هموار کند.
