برخلاف تصور عموم سوختگی‌های منجر به آسیب به بافتی نه تنها از طریق گرما و حرارت بالا بلکه ناشی از مواد شیمیایی، الکتریسیته، تابش یا نور خورشید هستند. سوختگی‌های درجه اول و برخی از سوختگی‌های درجه دوم بیشتر با درمان‌های خانگی بهبود می‌یابند. سوختگی‌های درجه سوم ممکن است منجر به خطر حیاتی شود و نیاز به مراقبت پزشکی تخصصی دارند.
چه کسانی بیشتر در معرض سوختگی هستند؟
سوختگی‌های تصادفی ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، اما برای کودکان، نوجوانان و افراد مسن بیشترین احتمال وجود دارد که در معرض سوختگی قرار گیرند. کودکان و نوجوانان همچنین احتمال بیشتری دارد که با کبریت، فندک و وسایل خطرناک بازی کنند یا به دلیل قرار گرفتن بیش از حد زیر آفتاب دچار سوختگی شوند.
انواع سوختگی چیست؟
پزشکان سوختگی‌ها را بر اساس شدت آنها دسته بندی می‌کنند. در هنگام معاینه پزشک میزان آسیب پوست را ارزیابی می‌کند. درجات سوختگی شامل موارد زیر است:
- سوختگی درجه اول که خفیف است (مانند بیشتر سوختگی های نوره) و به دنبال آن لایه بالای پوستی (اپیدرم) قرمز شده و دردناک است اما به طور معمول تاول‌ها در این مدل سوختگی دیده نمی‌شوند.
- سوختگی درجه دوم لایه‌های بالا و پایین پوست (درم) را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ممکن است درد، قرمزی، تورم و سوزش داشته باشید و تاول روی محل سوختگی نمایان شود.
- سوختگی درجه سوم تمام سه لایه پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد: اپیدرم، درمی و چربی. در این نوع سوختگی همچنین فولیکول‌های مو و غده‌های عرق را نابود می‌کند. به دلیل اینکه سوختگی درجه سوم به اعصاب نیز آسیب می‌رساند، احتمالاً درد در ناحیه سوختگی احساس نمی‌شود، بلکه نواحی مجاور آن تحت تأثیر خواهد بود. ناحیه‌ای از پوست که دچار سوختگی شده است ممکن است سیاه، سفید یا قرمز با ظاهر چرمی داشته باشد.
انواع مختلف سوختگی چیست؟
صدمه‌ی سوختگی معمولاً ناشی از انتقال انرژی به بدن است. بسیاری از انواع سوختگی ناشی از تماس حرارتی، تابشی، شیمیایی یا الکتریکی هستند که در ادامه به هر کدام از آنها می‌پردازیم:
- سوختگی حرارتی: سوختگی‌های ناشی از منابع حرارتی خارجی که دمای پوست و بافت‌ها را افزایش می‌دهند و منجر به مرگ سلول‌های بافتی می‌شوند. فلزات گرم، مایعات جوشان، بخار و شعله‌ها، هنگام تماس با پوست، می‌توانند سوختگی حرارتی ایجاد کنند.
- سوختگی تابشی: سوختگی‌های ناشی از تماس طولانی مدت با پرتوهای ماوراءبنفش خورشید یا منابع دیگر تابش مانند پرتو ایکس
- سوختگی شیمیایی: سوختگی‌های ناشی از اسیدهای قوی، قلیان‌ها، مواد شستشو یا حلال‌های قوی که با پوست یا چشم در تماس هستند
- سوختگی الکتریکی: سوختگی ناشی از جریان الکتریک، هم جریان متناوب (AC) و هم جریان مستقیم (DC)
علائم سوختگی چیست؟
علائم سوختگی بسته به شدت یا درجه سوختگی متفاوت است. علائم اغلب در اولین ساعت‌ها یا روزهای بعد از سوختگی بدتر می‌شوند. علائم سوختگی شامل موارد زیر است:
- تاول
- درد
- تورم
- پوست سفید یا زغالی رنگ (سیاه)
- ترک خوردگی پوست
چگونه سوختگی تشخیص داده می‌شود؟
پزشک میزان سوختگی شما را بررسی خواهد کرد تا شدت آن را تعیین کند. این فرآیند شامل تخمین درصد بدن تحت تأثیر سوختگی و عمق آن است. پزشک ممکن است سوختگی را به عنوان یکی از موارد زیر در نظر بگیرد:
- کم اهمیت: سوختگی‌های درجه اول و دوم که کمتر از 10٪ از بدن را پوشش می‌دهند، به عنوان کم اهمیت در نظر گرفته می‌شوند و به ندرت نیاز به بستری در بیمارستان دارند.
- متوسط: سوختگی‌های درجه دوم که حدود 10٪ از بدن را پوشش می‌دهند، به عنوان متوسط دسته‌بندی می‌شوند. سوختگی‌های دست، پا، صورت یا اندام تناسلی می‌توانند از متوسط تا شدید باشند.
- شدید: سوختگی‌های درجه سوم که بیش از 1٪ از بدن را پوشش می‌دهند، به عنوان سوختگی شدید در نظر گرفته می‌شوند.
چگونه سوختگی‌ها مدیریت یا درمان می‌شوند؟
درمان سوختگی بسته به علت و شدت آن متفاوت است. شما باید تمام محل سوختگی‌ها را تمیز نگه دارید و پانسمان مناسبی را بر اساس شدت زخم‌ها اعمال کنید. درمان درد در فرد مبتلا به سوختگی بسیار مهم است زیرا کنترل ناکافی علائم درد می‌تواند با مراقبت از زخم مداخله کند. ادامه دادن به بررسی زخم‌ها برای شناسایی علائم عفونت و مشکلات بلندمدت دیگر، مانند جوش و کشیدگی پوست روی مفاصل و عضلات که باعث دشواری در حرکت آنها می‌شود، باید توسط پزشک انجام شود.
درمان‌های سوختگی بر اساس نوع سوختگی شامل:
- سوختگی درجه یک: آب سرد را بر روی محل سوختگی بریزید یخ روی آنها نگذارید. برای سوختگی‌های ناشی از آفتاب، ژل آلوئه ورا بزنید. برای سوختگی‌های حرارتی، کرم آنتی‌بیوتیک بزنید و محل سوختگی را به آرامی با گاز پوشانید. همچنین می‌توانید داروهای ضد درد بدون نسخه نیز استفاده کنید.
- سوختگی درجه دوم: درمان سوختگی درجه دوم و یکم مشابه است. پزشک ممکن است کرم آنتی‌بیوتیک قوی‌تری که حاوی نقره، مانند سولفادیازین نقره، است را تجویز کند تا باکتری‌ها را بکشد.
- سوختگی درجه سوم: سوختگی درجه سوم ممکن است منجر به از دست دادن جان شود و اغلب نیاز به پیوند پوست دارد. پیوند، پوست بافت آسیب دیده را با پوست سالم از قسمت دیگر غیرصدمه دیده از بدن فرد جایگزین می‌کند. اگر فرد در زمان آسیب، پوست کافی برای پیوند نداشته باشد، یک منبع موقت پیوند ممکن است از یک فرد مرده بنا به صلاح پزشک یا یک منبع (مصنوعی) انسان‌ساخت است، اما در نهایت باید توسط پوست خود فرد جایگزین شود. درمان همچنین شامل مایعات اضافی (معمولاً از طریق ورید، با یک کاتتر وریدی) برای حفظ فشار خون و پیشگیری از شوک و کم آبی است. در برخی موارد سوختگی درجه سه آنقدر شدید می‌شود که بعضی منایع آن را سوختگی درجه چهار می‌نامند.
چه مشکلاتی در اثر سوختگی‌ها بوجود می‌آید؟
سوختگی‌های درجه‌سومی که عمیق هستند و بخش بزرگی از پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بسیار جدی هستند و می‌توانند منجر به ایجاد خطر تهدید کننده زندگی شوند. حتی سوختگی‌های درجه اول و دوم ممکن است عفونتی شوند و باعث تغییر رنگ و ایجاد جوش‌های زخم مانند و تاول شوند. سوختگی‌های درجه اول منجر به تاول نمی‌شوند. اختلالات احتمالی سوختگی‌های درجه‌سوم شامل:
- آریتمی، یا اختلالات ریتم قلبی که توسط سوختگی الکتریکی ایجاد می‌شود
- خشکی بدن
- جوش‌های زخم مانند، تاول و چروک خوردن پوستی
- تورم (مایع اضافی و تورم در بافت‌ها)
- شکست عضو
- فشار خون شدیداً پایین (کاهش فشار خون) که ممکن است منجر به شوک شود
- عفونت شدید که ممکن است منجر به جراحت یا سپسیس شود
چطور می‌توانم از سوختگی پیشگیری کنم؟
سوختگی‌ها علت‌های تصادفی زیادی دارند. شما می‌توانید این مراحل را انجام دهید تا خطر سوختگی را کاهش دهید:
- استفاده از کرم ضدآفتاب
- تنظیم دمای آب گرم کن خانه‌تان زیر ۱۲۰ درجه فارنهایت یا 48 درجه سانتی گراد
- همیشه آب حمام را قبل از ورود به آن یا به هنگام حمام کردن کودک آزمایش کنید
- مواد شیمیایی، کبریت و فندک را از دسترس کودکان دور کنید
- هنگام پختن از گاز‌هایی که شدت شعله ملایمی دارند و می‌توان آنها را کنترل کرد استفاده کنید. دستگیره‌های قابلمه و تابه را طوری قرار دهید که در معرض شعله نباشند.
- زمانی که در کنار اشیاء گرم مانند گاز هستید کودک را در آغوش نگیرید
- اطراف شومینه حفاظ بگذارید و هرگز کودک را بی‌نظارت رها نکنید
- دستگاه‌های اعلام حریق را در خانه‌تان نصب کنید و به صورت منظم آنها را آزمایش کنید
- پریزهای برق را پوشش دهید
چشم انداز درمان سوختگی چگونه است؟
با درمان مناسب، بیشتر سوختگی‌های درجه اول و دوم در مدت دو تا سه هفته بهبود می‌یابند. بسته به شدت سوختگی، ممکن است برخی از جای زخم‌ها با گذشت زمان محو شوند. افرادی که از سوختگی درجه سوم بهبود می‌یابند، نیاز به فیزیوتراپی و توانبخشی دارند تا انعطاف و عملکرد مفصل خود را حفظ کنند. برخی افراد پس از وقوع سوختگی، اختلال استرس پس از صانحه (PTSD) یا افسردگی تجربه می‌کنند. با توجه به پیشرفت‌های پزشکی، بسیاری از افرادی که تا 90٪ از بدنشان دچار سوختگی شده است، زنده مانده‌اند.
به هنگام سوختگی چه سوالاتی باید از پزشک بپرسیم؟
- میزان سوختگی چقدر است؟
- بهترین درمان برای این سوختگی چیست؟
- چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم تا خطر عفونت را کاهش دهم؟
- چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم تا جای زخم و تاول بر روی پوست نماند را کاهش دهم؟
- چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم تا خطر سوختگی تصادفی در آینده را کاهش دهم؟
- آیا باید به دنبال عوارض سوختگی باشم؟
تیم توانبخشی سوختگی
از آنجا که تعداد زیادی از عملکردها و سیستم‌های بدن ممکن است توسط سوختگی‌های شدید تحت تأثیر قرار بگیرند، نیاز به توانبخشی حتی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند. بسیاری از بیمارستان‌ها یک واحد یا مرکز سوختگی تخصصی دارند و برخی از مراکز کاملاً به توانبخشی بیماران سوختگی اختصاص دارند. بیماران دچار سوختگی نیاز به خدمات بسیار تخصصی حرفه‌ای پزشکان دارند که به صورت یک تیم چند رشته‌ای کار می‌کنند، از جمله:
- فیزیاتراپ‌ها
- جراحان پلاستیک
- پزشکان داخلی
- جراحان ارتوپد
- متخصصان بیماری‌های عفونی
- پرستاران توانبخشی که در مراقبت از سوختگی تخصص دارند
- روانشناسان وروانپزشکان
- تغذیه‌شناسان
- کارگردانان اجتماعی
- مشاوران شغلی
برنامه توانبخشی سوختگی چگونه است؟
توانبخشی برای سوختگی در طول مرحله درمان حاد شروع می‌شود و ممکن است با توجه به میزان سوختگی روزها تا ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. توانبخشی طراحی شده است تا نیازهای خاص هر بیمار را برآورده کند؛ بنابراین هر برنامه برای هر فرد متفاوت است. اهداف یک برنامه توانبخشی سوختگی شامل کمک به بیمار برای بازگشت به بالاترین سطح عملکرد و استقلال ممکن او است، در حالی که کیفیت زندگی کلی – جسمی، عاطفی و اجتماعی – را بهبود می‌بخشد. برای کمک به دستیابی به این اهداف، برنامه‌های توانبخشی سوختگی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- مراقبت‌های پیچیده از زخم
- مدیریت درد
- فیزیوتراپی برای ترتیب بندی و حفظ
- درمان شغلی برای کمک در فعالیت‌های روزمره
- بازسازی زیبایی پوست
- مشاوره برای مقابله با واکنش‌های عاطفی متداول در طول بهبودی، مانند افسردگی، ماتم زدگی، اضطراب، احساس گناه و بی‌خوابی
- آموزش و مشاوره برای بیمار و خانواده
- مشاوره تغذیه‌ای
جمع بندی
سوختگی‌ها به طور تصادفی رخ می‌دهند. کودکان و سالمندان در بالاترین خطر ابتلا به سوختگی هستند. تمام سوختگی‌های عمیق نیازمند درمان هستند تا از عفونت و جای زخم جلوگیری شود. سوختگی‌های درجه سوم جدی‌ترین نوع سوختگی هستند و ممکن است منجر به از دست دادن جان شود. با این حال، سوختگی‌های درجه اول و دوم دردناک‌تر هستند. اگر شما یا عزیزانتان دارای سوختگی تاول دار هستید، در اسرع وقت مشاوره با پزشک متخصص داشته باشید.
