اعتیاد به مواد مخدر و الکل اغلب با اختلالات روانی همراه است و این ترکیب می‌تواند شرایط را پیچیده‌تر کند. به این وضعیت، تشخیص دوگانه یا اختلالات همزمان گفته می‌شود. در چنین شرایطی، هر دو اختلال بر شدت و پیچیدگی دیگری افزوده و درمان را دشوارتر می‌کنند. در این مقاله به بررسی تاثیر مواد مخدر بر روان و بهترین روش‌های روان‌درمانی برای درمان اعتیاد می‌پردازیم.
اختلالات روانی ناشی از مصرف مواد
برخی از اختلالات روانی که به طور معمول با اعتیاد همراه هستند، عبارتند از:
- اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی، اختلال پانیک و فوبیاها
- افسردگی
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال دوقطبی
- اختلالات شخصیت
- اسکیزوفرنی
افراد مبتلا به اختلالات خوردن نیز بیشتر در معرض سوءمصرف مواد مخدر هستند، به خصوص زمانی که از داروهایی مانند ملین‌ها، آمفتامین‌ها یا کوکائین برای کاهش وزن استفاده می‌کنند.
تاثیر مواد مخدر بر سلامت روان
مواد مخدر به تدریج نحوه عملکرد مغز را تغییر می‌دهند. آن‌ها باعث افزایش دوپامین، ماده شیمیایی مسئول حس لذت در مغز، می‌شوند. این اثر موقتی است و مغز به دنبال تکرار آن می‌گردد. در درازمدت، این تغییرات بر سلامت روان، روابط اجتماعی، تحصیلات و شغل تأثیرات مخربی دارد و می‌تواند حتی تهدیدی برای زندگی باشد.
دلایل روی آوردن به مواد مخدر
افراد به دلایل مختلف به مواد مخدر روی می‌آورند، از جمله:
- کنجکاوی یا تأثیرپذیری از دوستان
- تلاش برای فرار از مشکلات زندگی
- مصرف مواد به عنوان خوددرمانی برای مقابله با علائم بیماری‌های روانی
در ابتدا، مواد مخدر ممکن است به عنوان یک تکیه‌گاه موقتی در شرایط سخت عمل کنند، اما در طولانی مدت این مواد مشکلات بیشتری ایجاد کرده و وابستگی را به وجود می‌آورند.
علائم اختلال سوءمصرف مواد
علائم اختلال سوءمصرف مواد به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- مسمومیت: اثرات کوتاه‌مدت و فوری مواد در بدن، مانند خواب‌آلودگی، تحریک یا تغییرات خلقی
- ترک: علائمی که پس از از بین رفتن اثر ماده ایجاد می‌شوند، مانند حالت تهوع، تعریق، تغییرات خلقی و مشکلات جسمی
تاثیر مواد مخدر بر روان چیست؟
مصرف مواد مخدر به طرق مختلفی بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد:
- مصرف مکرر حشیش خطر ابتلا به اضطراب، افسردگی و حتی روان‌پریشی را افزایش می‌دهد.
- کوکائین و مواد محرک مشابه می‌توانند اضطراب و پارانویا را تقویت کرده و بیماری‌های روانی از جمله اسکیزوفرنی را تشدید کنند.
- مواد توهم‌زا مانند قارچ‌های روان‌گردان باعث جدا شدن فرد از واقعیت می‌شوند و مشکلات روانی را تشدید می‌کنند.
تاثیرات روانی مصرف مواد و راه‌های درمان
افرادی که با اختلال سوءمصرف مواد مواجه هستند، معمولاً از سایر اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، ADHD یا اختلال دو قطبی نیز رنج می‌برند. عوامل خطر مشترک، مانند ژنتیک و محیط، ممکن است منجر به هر دو اختلال شوند. در برخی موارد، افراد برای خوددرمانی از مواد مخدر استفاده می‌کنند، اما این مواد در بلندمدت علائم بیماری‌های روانی را بدتر می‌کنند.
روش‌های درمان اختلالات روانی ناشی از مواد مخدر
درمان اختلال اعتیاد و درمان اختلالات ناشی از اعتیاد باید به طور همزمان بر هر دو مشکل تمرکز داشته باشند. روان‌درمانی به همراه استفاده از داروها یکی از بهترین روش‌های درمان اعتیاد است. برخی از درمان‌های مؤثر عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی خود را شناسایی و رفتارهای خود را تغییر دهند.
- رفتار درمانی دیالکتیک (DBT): از مفاهیم ذهن‌آگاهی برای مدیریت احساسات شدید و بهبود روابط استفاده می‌کند.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): بر ارائه خدمات بهداشتی در جامعه و درمان شخصی‌سازی شده تأکید دارد.
- اجتماع درمان مدار (TC): نوعی درمان اقامتی بلندمدت که به افراد کمک می‌کند تا ارزش‌ها و رفتارهای سالم را در خود پرورش دهند.
- مدیریت شرایط (CM): با ارائه پاداش برای رفتارهای مطلوب، افراد را به رفتارهای سالم تشویق می‌کند.
تاثیرات روانی مصرف الکل و راه‌های درمان
مصرف الکل نیز به طور قابل توجهی بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد. مصرف طولانی مدت الکل می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب و حتی اختلالات حافظه شود. افرادی که به الکل اعتیاد دارند، اغلب دچار مشکلات روانی دیگری مانند افسردگی و اضطراب می‌شوند.
چگونه اثرات روانی اعتیاد به مواد مخدر را کاهش دهیم؟
برای درمان اختلالات روانی ناشی از مصرف مواد مخدر، روان‌درمانی به همراه استفاده از داروها مؤثرترین روش است. مشاوره روانپزشکی به افراد کمک می‌کند تا علائم روانی ناشی از اعتیاد را مدیریت کرده و به سلامت روان پس از ترک اعتیاد دست یابند.
نقش مشاوره در بهبود سلامت روان پس از ترک اعتیاد چیست؟
مشاوره پس از ترک اعتیاد به بهبود سلامت روان فرد کمک می‌کند. اهداف مشاوره سلامت روان پس از ترک حمایت بیمار در حفظ ترک، شناسایی و مدیریت محرک‌ها، توسعه مهارت‌های مقابله‌ای سالم، بهبود روابط و مهارت‌های ارتباطی، افزایش خودآگاهی و اعتماد به نفس و مدیریت استرس و اضطراب است. همچنین، مشاوره در پیشگیری از بازگشت به اعتیاد و ایجاد تعادل روانی پایدار نقش مؤثری دارد.
جمع‌بندی و راهنمای مراجعه به پزشک
مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت روان داشته باشد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با اعتیاد به مواد مخدر یا الکل دست و پنجه نرم می‌کنید، بهترین راهکار مراجعه به مشاوره روانپزشکی تلفنی و دریافت راهنمایی از متخصصان است. مشاوره روانپزشکی می‌تواند به شما در مدیریت اثرات روانی اعتیاد و بهبود سلامت روان کمک کند. برای شروع فرآیند درمان، همین امروز با یک روانپزشک تماس بگیرید و از خدمات مشاوره تخصصی بهره‌مند شوید.
