تغییراتی که در طول بارداری در بدن شما رخ می‌دهند، باعث می‌شوند که کنترل دستگاه ادراری سخت‌تر باشد. ممکن است متوجه شوید که هنگام سرفه یا عطسه کمی ادارار به‌صورت بی‌اختیار از بدن شما خارج می‌شود. همچنین احتمال دارد که در نگه داشتن ادرار خود با مشکل مواجه شوید و مدام به دستشویی بروید. همه این عوارض به دلیل بی‌اختیاری ادرار در دوران بارداری است که ورزش‌های کگل و تغییر در رژیم غذایی می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند. در ادامه این مقاله به راهکارهای موثر برای درمان بی اختیاری ادرار می‌پردازیم.
بی اختیاری ادرار چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
وقتی در کنترل مثانه خود مشکلی دارید، بی اختیاری ادرار رخ می‌دهد. در صورت تجربه این عارضه ممکن است احساس نیاز فوری به تخلیه مثانه داشته باشید یا پیش از مراجعه به دستشویی ادرار شما بریزد. همچنین احتمال دارد نیاز به مراجعه مکرر به دستشویی پیدا کنید. مشکلات کنترل مثانه به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتند که از جمله آن‌ها بارداری و زایمان است. خبر خوب اینکه بی اختیاری ادرار بارداری معمولا موقت خواهد بود و در پایان بارداری یا چند ماه پس از تولد نوزاد شما به حالت عادی برمی‌گردد.
زنان، زایمان و نازایی
انواع بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار تحت فشار (SUI) رایج‌ترین نوع آن در دوران بارداری است. SUI در موارد زیر اتفاق می‌افتد:
- سرفه
- عطسه
- خندیدن
- فعالیت‌های جسمانی (حتی اگر به سادگی قدم زدن باشد)
نوع دیگر بی اختیاری ادرار در بارداری ممکن است به دلیل احساس نیاز ناگهانی و بی‌کنترل به تخلیه مثانه باشد (UUI). این عارضه می‌تواند به این دلیل اتفاق بیفتد که عضلات مثانه بدون کنترل شما منقبض شده‌اند که این انقباض احساس نیاز ناگهانی و بی‌کنترل به تخلیه مثانه را در شما ایجاد می‌کند. این موضوع می‌تواند باعث شود که به سمت دستشویی بدوید و پیش از رسیدن به دستشویی بفهمید که ادرار از بدن شما خارج شده است.
آیا بی اختیاری ادرار در طول بارداری رایج است؟
بله؛ تقریبا 40٪ تا بیش از نیمی از افراد مشکلات کنترل مثانه را در طول بارداری تجربه می‌کنند. البته این عارضه در سومین سه ماهه بارداری رایج‌تر است؛ زمانی که جنین سنگین‌تر می‌شود و بیشترین فشار را بر مثانه شما وارد می‌کند؛ اما ناتوانی مثانه ممکن است در هر مرحله‌ای اتفاق بیفتد. حتی تجربه ناتوانی مثانه پس از زایمان نیز رایج است. زایمان (به‌ویژه زایمان واژینال) می‌تواند موجب تشدید مشکلات کنترل مثانه شود.
علائم بی اختیاری مثانه در دوران بارداری چیست؟
بیشتر افراد به‌ویژه در فصل سرما بی اختیاری ادرار را تجربه کرده‌اند. در دوران بارداری این اتفاق ممکن است رایج‌تر شود. احتمال دارد خود شما نیز از اوایل سه ماهه اول بارداری متوجه تغییراتی شوید. با پیشرفت بارداری شما احتمال از دست دادن کنترل مثانه افزایش می‌یابد. علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
- نشت ادرار به هنگام سرفه، عطسه، خنده یا ورزش
- احساس ناگهانی ادرار کردن و عدم توانایی در «نگه داشتن» آن
- نیاز به مراجعه مکرر به دستشویی
چه عواملی باعث از دست دادن کنترل مثانه در دوران بارداری و پس از زایمان می‌شوند؟
بدن شما در دوران بارداری تغییراتی را ایجاد می‌کند که برای رشد جنین ایده‌آل است؛ اما برای کنترل مثانه خوب نیست. رحم در پشت مثانه قرار دارد؛ بنابراین جنین در حال رشد درون رحم می‌تواند با ایجاد فشار بر مثانه میزان کنترل ادرار را کمتر کند. همچنین تغییرات هورمونی در دوران بارداری باعث محکم شدن و ضعیف شدن عضلات کف لگنی شما که مثانه را در محل خود نگه می‌دارند، می‌شوند. افزایش پروژسترون نیز این عضلات را انعطاف‌پذیرتر می‌کند. انعطاف‌پذیری به بدن شما اجازه می‌دهد که با رشد جنین سازگار شود تا (وقتی که زمانش فرا می‌رسد) نوزاد شما به دنیا بیاید.
از سوی دیگر عضلات ضعیف کف لگن باعث می‌شوند که «نگه داشتن ادرار» برای شما دشوارتر شود. زایمان (و به‌ویژه زایمان واژینال) می‌تواند مشکلات کنترل مثانه را در پی داشته باشد. در ادامه به عوامل دیگری که باعث بی اختیاری ادرار در بارداری می‌شوند، اشاره می‌کنیم:
- صدمه اعصاب کف لگن: اعصاب کف لگن که کنترل‌کننده عملکرد مثانه شما هستند، ممکن است در طول زایمان واژینال طولانی یا دشوار آسیب ببینند.
- صدمات در زمان زایمان: گاهی اوقات زایمان با استفاده از روش فورسپس می‌تواند به عضلات کف لگنی و ماهیچه‌های محافظ مقعد شما آسیب برساند که این موضوع از عوارض بارداری برای مادران باردار است.
- صدمه به دلیل فشار طولانی: وقتی در طول زایمان واژینال زور می‌زنید، فشار طولانی احتمال صدمه به اعصاب کف لگن شما را افزایش می‌دهد.
- فروپاشی اعضاء کف لگن (POP): عضلات کف لگن شما ممکن است در طول بارداری یا زایمان واژینال به‌گونه‌ای ضعیف شوند که دیگر نتوانند اعضاء بدن شما را پشتیبانی کنند. به‌طور مثال مثانه شما از جایگاه خود درون لگن پایین می‌آید و به واژن فشار وارد می‌کند که به این وضعیت سیستوسل می‌گویند.
عوامل خطر برای نارسایی مثانه در طول بارداری
اگر قبل از بارداری مشکلات کنترل مثانه داشته‌اید، احتمالا در طول بارداری این مشکلات ادامه‌دار یا بدتر می‌شوند. داشتن شرایطی مانند عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTI) نیز که بر روی مثانه تاثیر می‌گذارند، می‌توانند منجر به مشکلات کنترل مثانه شوند. عوامل خطر دیگر شامل موارد زیر هستند:
چاقی یا اضافه وزن
داشتن وزن اضافی BMI یا شاخص توده بدنی بالا یا چاقی (BMI >30) خطر عملکرد نادرست مثانه را افزایش می‌دهد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که چاقی ممکن است خطر بی اختیاری ادرار را بیش از دو برابر کند. کاهش وزن اغلب می‌تواند مشکلات نارسایی را از بین ببرد. برای کاهش وزن در این زمان با متخصص زنان مشورت کنید.
سن
برخی مطالعات نشان می‌دهند که افراد بالای 30 سال نسبت به افراد زیر 30 سال در زمان تولد اولین نوزاد خود، نرخ‌های بالاتری از نارسایی مثانه تحت فشار را دارند.
زایمان طبیعی
با انجام زایمان طبیعی نوزاد (برخلاف جراحی سزارین) احتمالا مثانه پس از بارداری دچار مشکلات و نارسایی می‌شود و خطر آسیب به اعضاء کف لگن (POP) شما را نیز افزایش می‌دهد.
اپیزیوتومی
اپیزیوتومی روشی است که پزشک برش کوچکی در پایین واژن ایجاد می‌کند تا خروج نوزاد آسان‌تر شود. در حالی‌که پیش از این متخصصان فکر می‌کردند که این روش به تولد آسان‌تر کمک می‌کند و خطراتی مانند نارسایی مثانه را کاهش می‌دهد، اما این روزها نشان داده شده است که عضلات کف لگنی شما را ضعیف می‌کند.
نوزادان بزرگ
نوزادانی که وزن تولد آن‌ها بیش از 4.5 کیلوگرم است، ممکن است خطر آسیب اعصاب در زمان تولد را افزایش دهند.
رژیم غذایی و سبک زندگی
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند مثانه را تحریک کنند و خطر بی اختیاری ادرار را افزایش دهند. نوشیدن نوشیدنی‌های دارای کافئین (به‌ویژه قهوه)، الکل و نوشابه‌های گازدار باعث انقباض مثانه می‌شود و احساس فوری تحریک مثانه را به‌وجود می‌آورد. غذاهای تند یا اسیدی نیز مثانه را تحریک می‌کنند. اگرچه شواهد در این زمینه متفاوت است، برخی مطالعات نشان می‌دهند که سیگار کشیدن خطر نارسایی ادراری را افزایش می‌دهد.
بی اختیاری در طول بارداری یا بعد از آن چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بی اختیاری ادرار در طول بارداری به قدری رایج است که بسیاری از افراد آن را به دیگران نمی‌گویند؛ اما اگر مشکلات کنترل مثانه دارید، باید آن را با پزشک خود در میان بگذارید. پزشک شما می‌تواند راه‌هایی را پیشنهاد دهد تا مشکلات خود را بهتر مدیریت کنید. معمولا عملکرد طبیعی مثانه پس از بارداری به حالت اولیه خود بازمی‌گردد.
اگر پس از شش هفته یا بیشتر از اتمام بارداری، هنوز مشکلات بی اختیاری ادرار دارید، باید با دکتر زنان مشورت کنید تا مشخص شود دلیل اصلی آن چیست. پزشک برای بررسی عملکرد مثانه شما و تشخیص شرایط پزشکی مختلف، معاینه فیزیکی انجام خواهد داد و آزمایش‌هایی را تجویز خواهد کرد. آزمایش‌هایی که ممکن است از سوی پزشک انجام شوند، شامل موارد زیر هستند:
- آزمون استرس مثانه (برای بررسی نشانه‌های نشت ادرار وقتی شما به شدت سرفه می‌کنید)
- سیستوسکوپی
- آزمون پد (برای دیدن اینکه پد در زمان تعیین‌شده چه مقدار ادرار را جذب کرده است)
- سونوگرافی مثانه
- آزمایش ادرار
- آزمون اورودینامیک
درمان بی اختیاری ادرار در بارداری
شما می‌توانید چندین کار را انجام دهید تا کنترل دستگاه ادراری خود را در طول بارداری بهبود بخشید. به‌طور مثال انجام تمرینات کگل می‌تواند عضلات کف لگنی که ادرار شما را پشتیبانی می‌کنند، تقویت کند و باعث بهبود کنترل ادرار شما شود. تغییرات سبک زندگی دیگر نیز می‌توانند موثر باشند. در ادامه به راهکار‌هایی می‌پردازیم که در مدیریت این موضوع به شما کمک می‌کنند:
- به نوشیدنی‌های بدون کافئین یا آب متوسل شوید. همچنین از مصرف غذاهای تند یا اسیدی به شدت بپرهیزید.
- مصرف مایعات خود را پس از شام محدود کنید. این کار می‌تواند زمانی که سعی در خوابیدن دارید، تعداد مراجعه شما به دستشویی را کاهش دهد.
- مصرف غذاهای پرفیبر کمک‌کننده است؛ زیرا فیبر خطر یبوست در طول بارداری را کاهش می‌دهد. داشتن یبوست و تلاش برای تخلیه مدفوع می‌تواند بر روی دستگاه ادراری شما تاثیر بگذارد و منجر به بی اختیاری ادرار شود.
- کاهش وزن و حفظ وزن سالم بدن می‌تواند بخشی از فشار بر دستگاه ادراری شما را کم کند. هرچند کاهش وزن در طول بارداری ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما هدف‌گذاری برای وزنی که برای شما در طول عمر مفید است، می‌تواند خطر مواجهه با مشکلات مثانه را کاهش دهد.
- تلاش برای تقویت دستگاه ادراری (ورزش کگل) برای زمان تخلیه ادرار و زمان نشت آن بسیار مفید خواهد بود. سعی کنید زمان بین وقفه‌های دستشویی را به تدریج افزایش دهید تا عضلات کف لگنی خود را در نگه داشتن ادرار تقویت کنید.
در این مدت ممکن است نیاز داشته باشید که از پد استفاده کنید و از این بابت احساس شرمندگی داشته باشید. اما فراموش نکنید که بسیاری از افراد باردار دیگر نیز همین مشکل را دارند و بسیاری از افراد قبل از شما نیز این‌گونه بوده‌اند.
ورزش کگل و بی اختیاری ادرار
تمرینات کگل می‌توانند سبب بهبود ترمیم بافت پس از بارداری شوند و به شما کمک کنند که عضلاتی را که در زمان زایمان استفاده خواهید کرد، بهتر کنترل کنید. با این حال برای اطمینان از ایمن بودن این روش آن را با متخصص زنان در میان بگذارید. البته اگر در زمان زایمان پارگی یا آسیب دیگری داشته‌اید، ممکن است نیاز باشد که قبل از انجام تمرین کگل تا ترمیم بافت‌ها صبر کنید.
برای انجام تمرینات کگل، عضلاتی را که از آن‌ها برای توقف جریان ادرار کمک می‌گیرید، منقبض کنید. زمان انجام این کار تا جایی که ممکن است عضلات پا، باسن یا شکم خود را حرکت ندهید. با شمارش آهسته به مدت ۱۰ ثانیه این عضلات را نگه دارید؛ سپس آزاد کنید. الگوی فشار و آزاد کردن را ۱۵بار برای یک مجموعه کگل تکرار کنید. سپس چهار مجموعه دیگر از این تمرینات را انجام دهید تا مجموعا پنج بار این کار را کرده باشید. تمرینات کگل را هر روز تکرار کنید.
تفاوت بی اختیاری ادرار و پاره شدن کیسه آب
در رحم مایع آمنیوتیک جنین را در بر گرفته است و زمانی که کیسه آب پاره می‌شود، به بیرون از واژن نشت می‌کند. این مایع ممکن است به شدت بیرون بریزد؛ اما گاهی نیز احتمال دارد که حس کنید دارید ادرار می‌کنید. اگر مطمئن نیستید که آیا آنچه دارد نشت می‌کند، مایع آمنیوتیک است یا ادرار، رنگ و بوی آن را در زیرپوش خود بررسی کنید. مایع آمنیوتیک رقیق، بی‌بو و شفاف است یا می‌تواند به رنگ کاهی، قهوه‌ای یا سبز باشد. اگر بوی آمونیاک بگیرید، ادرار است. اگر بویی متفاوت یا ناخوشایند را حس کنید، احتمال دارد عفونتی داشته باشید. بهتر است ریسک نکنید و این موضوع را با متخصص زنان در میان بگذارید.
برای بی اختیاری ادرار چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر بی اختیاری ادرار پس از شش هفته یا بیشتر از زمان بارداری ادامه داشته باشد، باید به متخصص زنان مراجعه کنید. همچنین در صورتی‌که ناتوانی در کنترل ادرار بر کیفیت زندگی شما تاثیر گذاشته است، هر زمان که باشد، آن را با پزشک در میان بگذارید. اگر به دلیل نگرانی درباره دستگاه ادراری خود یا احساس خجالت بیش از پیش، از شرکت در رویدادهای اجتماعی خودداری می‌کنید، وقت آن است که برای درخواست کمک به پزشک مراجعه کنید.
زنان، زایمان و نازایی
جمع‌بندی
هرچند تغییرات بدن در طول بارداری ممکن است کنترل دستگاه ادراری را دشوارتر کند، اما شما بیشتر از چیزی که فکر می‌کنید، توانایی مدیریت بی اختیاری ادرار را دارید. اگر باردار هستید و بی اختیاری ادرار برای شما تبدیل به مشکل شده است، باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. او می‌تواند شما را در مورد تغییرات سبک زندگی که در این زمینه تاثیرگذار هستند، راهنمایی کند. توجه به غذاهایی که می‌خورید و تمرینات روزانه کگل نیز بسیار موثر خواهند بود. در صورت بروز هر مشکل و احساس ناراحتی، مشاوره با دکتر زنان را در اولویت قرار دهید.
