چاقی کودکان، معضلی جهانی و تهدیدی جدی برای سلامتی نسل آینده است؛ در‌حال‌حاضر میلیون‌ها کودک و نوجوان با این مشکل دست‌به‌گریبان هستند. تقریبا 43 میلیون نفر درگیر چاقی هستند، 21 تا 24 درصد کودکان و نوجوانان اضافه وزن دارند و 16 تا 18 درصد افراد چاقی شکمی دارند.
چاقی کودکان یا همان داشتن چربی اضافی بدن در اوایل زندگی، زنگ خطری جدی برای سلامت نسل آینده است و از عادات غذایی ناسالم و کم‌تحرکی نشات می‌گیرد. این اپیدمی جهانی، کودکان را در معرض بیماری‌های خطرناکی مانند دیابت و فشار خون بالا قرار می‌دهد. با تغییر سبک زندگی و تغذیه، می‌توان از این تهدید جدی پیشگیری کرد.
چاقی کودکان نه‌تنها سلامت جسمی، بلکه سلامت روانی آن‌ها را نیز تهدید می‌کند و با کاهش عزت‌نفس و افسردگی ارتباط دارد. برای پیشگیری و درمان این مشکل، شناخت علل چاقی و اتخاذ راهکارهای مناسب تغذیه‌ای و فعالیتی ضروری است. اگر مایلید بدانید که علل چاقی کودکان چیست و به‌دنبال راهکارهایی برای درمان چاقی کودکان هستید، این مقاله را از دست ندهید.
چاقی دوران کودکی چیست؟
چاقی دوران کودکی، یک مشکل پیچیده و طولانی‌مدت که در آن وزن کودک نسبت به سن، قد و جنسش، بیشتر از حد نرمال تعیین‌شده در بدو تولد است. در پزشکی هم چاقی کودکان به داشتن شاخص توده بدنی (BMI) در صدک 95 یا بالاتر نسبت به سن و جنس آن‌ها بالای 2 سال تعریف می‌شود.
شاخص توده بدنی (BMI) در کودکان با بزرگ‌سالان متفاوت محاسبه می‌شود؛ زیرا بدن کودکان در حال رشد و تغییر است. BMI کودکان بر اساس سن و جنسیت آن‌ها سنجیده می‌شود و برای ارزیابی آن از نمودارهای رشد مخصوص کودکان استفاده می‌شود.
چاقی کودکان چقدر شایع است؟
چاقی، به‌عنوان یکی از رایج‌ترین بیماری‌های مزمن در دوران کودکی، سلامت میلیون‌ها کودک و نوجوان را در سراسر جهان به خطر می‌اندازد. براساس مطالعات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) در بازه زمانی ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، این معضل گریبان‌گیر حدود 19.7 درصد از کودکان و نوجوانان 2 تا 19 ساله در این کشور بوده است.
این آمار نگران‌کننده، به معنای درگیری تقریبی 14.7 میلیون کودک و نوجوان با چاقی و عواقب ناگوار آن است که نیاز به توجه و اقدام جدی دارد. درضمن مطابق با آمار دقیق‌تر چاقی کودکان گروه‌های سنی زیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد:
- 12.7 درصد از کودکان 2 تا 5 ساله
- 20.7 درصد از کودکان 6 تا 11 ساله
- 22.2 درصد از نوجوانان 12 تا 19 ساله
چاقی دوران کودکی در میان جمعیت‌های خاصی شایع‌تر است که به‌شرح زیر هستند:
- 26.2 درصد از کودکان اسپانیایی تبار
- 24.8 درصد از کودکان سیاه پوست غیر اسپانیایی
- 16.6 درصد از کودکان سفید پوست غیر اسپانیایی
- 9.0 درصد از کودکان آسیایی غیر اسپانیایی
عوارض چاقی کودکان چیست؟
کودکانی که چاق هستند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف هستند. شایع‌ترین عوارض عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا (دیس لیپیدمی)
- مقاومت به انسولین، پیش دیابت و دیابت نوع ۲
- بیماری کبد چرب غیر مرتبط با الکل
- آسم
- آپنه انسدادی خواب
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- افسردگی
- درد مفاصل
- بیماری بلانت (اختلالات رشدی)
- بیماری قلبی
علاوه‌بر این، کودکانی که چاق هستند بیشتر در معرض مشکلات روانی و اجتماعی زیر قرار می‌گیرند:
- قلدری
- انزوای اجتماعی
- اعتمادبه‌نفس پایین
درضمن کودکان دارای اضافه وزن یا چاق بیشتر احتمال دارد که در نوجوانی چاق بمانند و در بزرگ‌سالانی هم با مشکل اضافه وزن یا چاقی دست‌و‌پنجه نرم کنند. با توجه به آمار حدود ۸۰ درصد از نوجوانان چاق به بزرگ‌سالان چاق تبدیل می‌شوند. این نشان می‌دهد که چاقی در دوران کودکی می‌تواند تاثیرات بلندمدتی بر سلامتی فرد داشته باشد و پیشگیری و درمان آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
علل چاقی کودکان چیست؟
چاقی دوران کودکی یک بیماری پیچیده است که عوامل موثر زیادی دارد. در ابتدا باید بگوییم که کودک شما برای رشد و تکامل به میزان مشخصی کالری نیاز دارد؛ اما زمانی که مقدار کالری بیشتری دریافت کند، بدن او کالری این میزان اضافی را به‌عنوان چربی بدن (بافت چربی) ذخیره خواهد کرد. علاوه‌بر این عوامل متعددی زیر نیز بر چاقی کودکان تاثیر می‌گذارند که در ادامه به آن‌ها را به‌طور مختصر توضیح داده‌ایم.
نقش تغذیه در چاقی کودکان
غذاهای مصرفی کودک، تاثیر مستقیمی بر اضافه وزن و چاقی کودکان دارند. عدم نظارت والدین و مصرف زیاد غذاهای ناسالم مانند غذاهای پرچرب‌ها، میان‌وعده‌های ناسالم، سوخاری‌‌ها، فست‌فودها و مصرف زیاد شیرینی‌ها منجر به چاقی کودک می‌شوند. در واقع این نوع غذاها به‌دلیل کالری بالا و مواد مغذی کم، عامل اصلی اضافه وزن در کودکان هستند.
عوامل ژنتیکی و چاقی کودکان
وراثت و ژنتیک هم می‌توانند ریسک چاقی را در کودکان افزایش دهند؛ به‌طوری که وجود سابقه چاقی در والدین یا خواهر و برادر، احتمال ابتلای کودک را بالا می‌برد. مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌ها در چاقی کودکان نقش دارند؛ اما باز هم این تنها عامل نیست. عوامل محیطی و سبک زندگی، مانند تغذیه و فعالیت بدنی، در کنار ژنتیک هم تعیین می‌کنند که آیا کودک چاق می‌شود یا خیر.
داروها
برخی از داروهای تجویزی، مانند استروئیدها و داروهای ضد‌افسردگی، می‌توانند باعث افزایش وزن در کودکان شوند. این داروها با تغییر در متابولیسم بدن یا افزایش اشتها، کودک را مستعد چاقی می‌کنند. در صورت مصرف این داروها، مشورت با پزشک و رعایت رژیم غذایی مناسب ضروری است.
اپی‌ژنتیک
اپی‌ژنتیک نشان می‌دهد که محیط و رفتارها می‌توانند فعالیت ژن‌ها را تغییر دهند. کودکانی که در معرض ناملایمات قرار دارند، ممکن است تغییرات ژنتیکی مرتبط با سیستم ایمنی و سوخت‌وساز را تجربه کنند. این تغییرات، با تاثیر بر نحوه مصرف انرژی، خطر چاقی در کودکان را افزایش می‌دهند.
عوامل اپی‌ژنتیکی که ممکن است خطر ابتلا به چاقی را در کودک شما افزایش دهد عبارت‌اند از:
- چاقی قبل از بارداری یکی از والدین بیولوژیکی یا هر دو
- دیابت بارداری
- افزایش وزن بیش از حد مادر در دوران بارداری
- عوامل خانواده و محیط خانه
الگوهای نادرست خانواده
رفتارهای مشترک خانواده و عوامل محیطی خانه می‌تواند به چاقی کودکان کمک کند. در واقع نوع غذایی که والدین و مراقبین به فرزندان خود و تعداد دفعات آن سبب اضافه وزن کودک می‌شود. رفتارهای نادرست دیگری که بر چاقی کودکان موثر است به‌شرح زیر هستند:
- مصرف نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر
- خوردن وعده‌های غذایی بزرگتر
- افزایش میان‌وعده‌خوری غذاهای فرآوری‌شده
- غذا‌خوردن در بیرون از خانه به‌جای پختن غذا در خانه
- کمبود فعالیت بدنی (رفتار بی‌تحرک)
- کمبود خواب
عوامل اجتماعی موثر بر سلامت
عوامل اجتماعی شرایطی هستند که در آن فرد متولد، زندگی و کار می‌کند و این شرایط می‌تواند بر سلامت فرد و خطر چاقی او تاثیر بگذارد. این عوامل اجتماعی شامل موارد زیر می‌شوند:
- هزینه و دسترسی به گزینه‌های غذایی سالم
- نزدیکی به فست‌فود
- وضعیت اقتصادی
- دسترسی به حمل‌و‌نقل
- شبکه یا سیستم پشتیبانی اجتماعی شما
- دسترسی محدود به امکانات تفریحی یا پارک‌ها در جامعه شما یا سایر مکان‌های امن برای فعالیت
ابتلا به برخی از بیماری‌ها
برخی شرایط و مشکلات مرتبط با سلامتی همچون عدم تعادل هورمونی عامل موثری بر چاقی کودکان هستند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- کم‌کاری تیروئید
- تومور هیپوتالاموس
- کمبود هورمون رشد
- سندرم کوشینگ
بیماری‌های ژنتیکی نادری هم وجود دارد که گاهی در چاقی کودکان نقش دارند که عبارت‌اند از:
- سندرم پرادرویلی
- سندرم باردت‌بیدل
- سندرم آلستروم
- کمبودهای مادرزادی لپتین یا PCSK
چگونه می توانم به فرزندم در زمینه چاقی کمک کنم؟
مهم‌ترین اقدام برای کمک به فرزندتان، تمرکز بر سلامتی او به جای وزن است. مراجعه به پزشک متخصص اطفال برای بررسی وضعیت سلامتی ضروری است، اما به‌دلیل مشغله زیاد و دسترسی سخت، ممکن است این امر به تعویق بیفتد. در هر صورت، پیگیری و مراجعه به پزشک متخصص اطفال در اسرع وقت توصیه می‌شود.
در همین راستا به شما پیشنهاد می‌کنیم از دکتر اطفال آنلاین کمک بگیرید. در سایت تلفن‌خونه شما به‌راحتی و به‌سرعت می‌توانید با متخصصان حرفه‌ای ارتباط برقرار کنید تا فورا وضعیت سلامتی کودک شما بررسی شود. سپس با توجه به شرایط تجویز لازم انجام می‌شود.
درمان چاقی کودک
برای درمان چاقی کودکان توصیه می‌کنیم با کودک خود در مورد وزن او بدون قضاوت صحبت کنید. در حقیقت باید به فرزندتان اجازه دهید تا نگرانی‌های خود را با شما در میان بگذارد. سپس از تکنیک‌ها زیر برای کاهش وزن استفاده کنید.
- ورزش و فعالیت بدنی: فرزندتان حداقل یک ساعت در روز نیاز به فعالیت بدنی دارد. پس پیشنهاد می‌کنیم برای فعالیت‌هایی خانوادگی برنامه‌ریزی کنید تا همه اعضای خانواده ورزش کنند. پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا ازجمله ورزش‌های موثر برای کاهش وزن کودکان هستند.
- خواب کافی: زمان خواب منظم و دور نگه‌داشتن وسایل الکترونیکی از اتاق خواب کودک می تواند به خواب سالم کمک کند.
- رژیم کودکان چاق و مصرف غذاهای سالم: سعی کنید طیف گسترده‌ای از غذاهای سالم را در خانه خود تهیه کنید. این تمرین به کودک شما کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چگونه غذای سالم بخورد.
- آهسته غذا بخورد: کودکتان را تشویق کنید تا آهسته غذا بخورد تا گرسنگی و سیری را تشخیص دهد.
- از غذا برای پاداش به کودک خود استفاده نکنید: وقتی از غذاهایی مانند شیرینی به‌عنوان جایزه استفاده می‌کنید، ممکن است کودک شما تصور کند که این غذاها بهتر از سایر غذاها هستند. بهتر است به‌جای شیرینی، از پاداش‌های دیگری مانند بازی‌کردن، کتاب‌خواندن یا رفتن به پارک استفاده کنید.
چگونه با چاقی کودکان مقابله کنیم؟
علاوه‌بر رژیم کودکان چاق برای پیشگیری از چاقی کودکان بهتر است نکاتی را نیز رعایت کنید تا کودکتان بهتر وزن کم کند. این نکات و روش‌ها به‌شرح زیر هستند:
- کاهش میزان مصرف غذاهای آماده همچون کالباس و سوسیس
- کاهش ساعت بازی‌های کامپیوتری و موبایل
- ثبت‌نام در کلاس‌های ورزشی
- تشویق به بازی با کودکان هم‌سال خود
- کاهش غذاهای فست‌وفودی
- کاهش مصرف تنقلات مضر همچون شیرینی، کیک و کلوچه
- استفاده از لبنیات کم‌چرب
- استفاده از روغن‌های گیاهی برای پخت‌و‌پز
- استفاده از غذاهای سالم همچون غذاهای کم‌روغن، آب‌پز یا بخارپز
